جشن تیرگان

‎گردآوری: ندا حاج رسولی

رد پای شادی و شادمانی در اکثر آیین ها و سنت های باستانی ایران زمین به وضوح دیده می شود. جشن تیرگان نیز یکی دیگر از جشن های دوازده گانه بوده که درگذشته در تیر روز و در ماه تیر بر پا می شده است

در گاه شمار ایران باستان جشن تیرگان در سیزدهم تیر ماه برگزار می شده است.

در باره ی پیشینه ی جشن تیرگان دو روایت داستانی وجود دارد که به اختصار به شرح آنها می پردازیم.

 

در داستان اول چنین آمده است که:

در نبرد میان افراسیاب شاه توران زمین و منوچهر شاه ایران زمین، سپاهیان ایران شکست می خورند.
سپاهیان ایران زمین در مازندران دچار مشکل می شوند و سرانجام تن به سازش می دهند و با سپاه دشمن مذاکره می کنند.

برای مشخص شدن مرز بین توران و ایران و پایان دادن به جنگ و ستیز میان دو کشور، تصمیم بر این می شود که تیری از جانب خاور (مشرق) از کمان پرتاب شود و هر کجا که تیر فرود آمد ، همان مکان مرز بین دو کشور شود.

پهلوانی نامدار به نام «آرش» که در میان ایرانیان به خاطر کماندار بودنش

بسیار معروف بود داوطلب می شود تا تیر را از جانب خاور پرتاب نماید.

آرش می دانست که پهنای کشور ایران هم اکنون وابسته به نیروی بازوی او و تیری است که در کمان او قرار دارد، پس باید تمام توان و نیروی خود را به کار گیرد.

به روایت افسانه ها آرش تیر را در سپیده دمان از چله کمان رها می کند، او تمام نیرو و توان خود را با یاد ایران زمین به تیر می بخشد، تیر از کوه و دشت و دریا می گذرد و ایزد باد به کمک او می شتابد و سرانجام هنگام غروب افتاب، تیر در سرزمین بلخ و در ناحیه گورکان، در کنار جیحون بر تنه ی درخت گردویی می نشیند و اینچنین در این محل مرز ایران و توران مشخص می شود، از این پس، جشن تیرگان که به ستاره ی تیر و ایزد «تیشتر » مربوط است به یاد دلاوریهای آرش کمانگیر برگزار می شود

و اما روایت دوم:

مربوط به فرشته باران یا «تیشتر‌» می‌باشد و نبرد همیشگی میان نیکی و بدی است: در اوستا، تشتر یشت (تیر یشت)، تیشتر فرشته باران است که در ده روز اول ماه به چهره جوانی پانزده ساله در می‌آید و در ده روز دوم به چهره گاوی با شاخ‌های زرین و در ده روز سوم به چهره اسبی سپید و زیبا با گوش‌های زرین پدیدار می گردد.

تیشتر به شکل اسب زیبای سفید زرین گوشی، با ساز و برگ زرین، به دریای کیهانی فرومی‌رود. در آنجا با دیو خشکسالی «اپوش» که به شکل اسب سیاهی است و با گوش و دم سیاه خود، ظاهری ترسناک دارد، رو در رو می‌شود. این دو، سه شبانه روز با یکدیگر به نبرد و مبارزه برمی‌خیزند و تیشتر در این نبرد شکست می‌خورد، به نزد خدای بزرگ آمده و از او یاری و مدد می‌جوید و به خواست و قدرت پروردگار این بار تیشتر بر اهریمن خشکسالی پیروز می‌گردد و آب‌ها می‌توانند بدون مانعی به مزرعه‌ها و چراگاه‌ها جاری شوند. باد ابر‌های باران زا را که از دریای کیهانی برمی‌خواستند به این سو و آن سو راند،

و باران‌های زندگی بخش بر هفت کشور زمین فرو ریخت و به مناسبت

این پیروزی ایرانیان تیر روز از ماه تیر را که منسوب به الهه تیشتر می باشد، به جشن و پایکوبی می پردازند

ایرانیان باستان

در هنگام برگزاری جشن تیرگان آیین و مراسم مختلفی را به جا می آوردند،

از جمله این آیین ها، مراسم آب پاشی و فال کوزه و دستبند تیر و باد بوده است

جشن تیرگان در کنار آب ها بر پا می شده است و پیوند مستقیمی با آب دارد و در متون کهن از آن با نام های «آبریزگان» و یا «آب پاشان» یا «سرشوران» یاد شده است

شرکت کنندگان در ابتدای جشن و بعد از خوردن شیرینی، ریسمانی که از هفت رشته با هفت رنگ متفاوت بافته شده است به نان «تیر و باد» به دست خود می بندند و در «باد روز» که ۹ روز بعد از برگزاری جشن تیرگان می باشد، این ریسمان را باز کرده و در جای بلندی به باد می سپارند تا آرزوهایشان را به عنوان پیام رسان به همراه خود ببرد.

جشن تیرگان همانند جشن های نوروز و مهرگان و سده در گذشته ی ایرانیان، از اهمیت ویژه ای بر خوردار بوده است،

این جشن ها با هدف مشخصی برگزار می شده و برخی از انها پس از گذشت قرن ها

هر چند اندک، هنوز هم در بین ایرانیان داخل و خارج کشور بر پا می شود.

‎گردآوری: ندا حاج رسولی

تصویر شاخص: آسیه وصولی پور (نقاش)