آیین گیسو بریدن در ایران باستان
گردآوری: ندا حاج رسولی
با نگاهی ژرف به اساطیر و افسانه های ایران باستان با واژه ی گیسو بریدن در مناسبت هایی مواجه می شویم که قابل بحث وگفتگو می باشد.
«گیسو بران » یکی از متداولترین و پرمعنا ترین آیین های سوگواری در فرهنگ ایران باستان بوده که تاکنون نیز در میان بعضی از اقوام ایران تداوم یافته است.
در ادبیات و افسانه های باستانی گیسوی بانوان بسیار پر اهمیت بوده و نماد باروری و برکت می باشد،
از این رو بریدن گیسوی زنان نشانی از قطع باروری و نمادی اعتراضی تلقی می شود.
گیسو بریدن بانوان نشانی از اوج اندوه و اعتراضی بی پایان است که همواره درطول تاریخ و در رخدادهای گوناگون شاهد آن بوده ایم.
کهن ترین افسانه در ادبیات که شاهدی بر گستردگی آیین گیسو بران می باشد، داستان اسطوره ای «گیلگمش» است.
در این داستان چنین روایت شده که: گیلمگش پس از مرگ یار نزدیک و همزادش انکیدو، موهایش را می برد و سوگوارانه می گوید: «دستور می دهم تا تمام مردم اوروک بر تو بگیرند م مویه ی مرگ سر دهند. مردم شادمان از اندوه سر فرود خواهند آورد و آن هنگام که به زیر خاک روی، برای تو موهایم را بلند خواهم کرد.»
در شاهنامه فردوسی نیز به آیین گیسو بریدن اشاره شده است. در هنگام مرگ قهرمان بزرگ شاهنامه سیاوش، همسر سیاوش به نام فرنگیس هنگامی که از کشته شدن سیاوش آگاه می شود، در سوگ او، گیسوان مشکی و بلند خود را آشفته می کند و سپس می برد و به دور کمر خود می‌پیچد؛
همه بندگان موی کردند باز
فرنگیس، مشکین کمند دراز
برید و میان را به گیسو ببست
به فندق گل ارغوان را بخست
****
حافظ غزلسرای نامور ایران نیز در باب گیسو بریدن هنگام سوگواری ابیاتی به شرح زیر سروده است:
نامه ی تعزیت دختر رز بنویسید
تا همه مغبچگان زلف دو تا بگشایند
گیسوی چنگ ببرید به مرگ می ناب
تا حریفان همه خون از مژه ها بگشایند
*****
آیین گیسو بریدن در میان اقوام ایرانی:
آیین بریدن گیسوان از گذشته تا کنون باقی مانده و هم اکنون در میان برخی از اقوام ایرانی هنوز مرسوم است. امروزه در میان اقوام کرد و لر و لک در ایران هنوز این رسم و آیین پابرجاست و در هنگامه ی سوگ و در غم از دست دادن عزیز گیسوان خویش را می برند.
اقوام لر ایران هنوز هم هنگام مرگ بزرگان و عزیزان خود در مراسم سوگواری گیسوان خود را می برند.
در لرستان مرسوم بوده که مادر، دختر و همسر فرد متوفی، در سوگ او گیسوان خود را می بریدند و بر سنگ مزار و یا بر اسب فرد متوفی می آویختند.
درهنگام برگزاری مراسم آیینی به نام چمر که در میان مردمان کرمانشاه، ایلام و لرستان مرسوم است، بانوان هنگام نزدیک شدن اسب سیاه پوش شده، گیسوان خود را آشفته می کنند و روی می خراشند و گیسوان خود را می برند و گاهی به دور مچ خود می پیچند و یا به زین اسب فرد درگذشته می آویزند و به سوگواری می پردازند.
امروزه نیز بریدن موها به حرکتی نمادین برای نشان دادن خشم و اعتراض بدل شده است.
