حمام چهارفصل اراک
چهارفصلی حمام اراک ارتباطی با فصل‌های استفاده‌اش ندارد. این چهار فصلی از هنر است و ذات رنگارنگ آن. هر چهار گوشه این حمام کاشی‌کاری شده است، هر گوشه به رنگی و هر طرف به ذوقی. شاید این کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر شما را به‌یاد اصفهان زیبایمان بیندازد. از آن هم می‌گوییم؛ اما به‌وقتش!
طرح این کاشی‌ها یادآور هر چهار فصل طبیعت است. چهار فصل کاشی‌هاست که در نام این بنا رسوخ کرده است. البته در طب سنتی ایران چهار مزاج داریم که هرکدام به فصلی برمی‌گردد. در معماری ایرانی، به‌ویژه برای گرمابه‌ها، توجه روی سلامت مزاجی بوده است. بر این اساس، هر حمام ۴ بخش داشت که هوای هر بخش به یکی از فصول سال نزدیک‌تر بود؛ اما نمی‌شود به این دلیل برای نام‌گذاری این حمام اکتفا کرد، چون این یک اصل در معماری بوده است و در ساخت اکثر حمام های تاریخی ایران از این اصل پیروی شده است.
وجه تسمیه:
جالب است بدانید که عنوان چهارفصل از تابلوهای کاشی‌کاری شده در چهار جهت حمام در بخش سربینه مردانه گرفته شده که بنای حمام را در فصل‌های چهارگانه سال به تصویر کشیده است. روی این کاشی‌های لعاب‌دار، نقوشی از مناظر طبیعی، شکارگاه و غیره دیده می‌شود.
معماری حمام چهارفصل:
آب حمام چهار فصل از قنات تأمین می‌شود. تأمین آب و حفظ حرارت آن خودش مایه شگفتی معماران است. کف حمام حدود ۳ تا ۳٫۵ متر از کف خیابان پایین‌تر است. اختلاف سطح حمام و خیابان باعث حفظ دمای مناسب برای محیط می‌شود. نکته مهم این است که افراد موقع ورود و خروج تغییر ناگهانی دما را حس نمی‌کنند. این تعادل در تغییر دما در بین معماران دست‌مریزاد دارد.
حمام چهار فصل بخش‌های مختلفی دارد:
- دالان ورودی
- سربینه مردانه و زنانه و اقلیت‌ها؛(سردخانه، رختکن، سربینه یا بینه محلی است که در آن، برای ورود به گرم‌خانه یا خروج از حمام آماده می‌شوند. هوای سربینه کاملاً سرد و خشک است و در طب سنتی ایران معادل فصل پاییز شناخته می‌شود.)
- گرم‌خانه خصوصی و عمومی؛
- هشتی‌‌های ارتباطی؛
- خزینه؛(خزینه بخشی است که افراد بعد از حمام‌کردن خودشان را در آن آب‌کشی می‌کردند.)
- آب‌انبار.
مشخصات حمام تاریخی چهارفصل:
حمام چهار فصل اراک ۱۶۰۰ متر مربع مساحت دارد و بزرگ‌ترین حمام ایران است؛ پس حالاحالاها حرف برای توصیفش داریم. کمی در سربینه بایستید و سر خود را بالا بگیرید و به سقف حمام نگاهی بیندازید. این بخش با کاشی های هفت رنگ و کاشی معرق و کاشی معقلی تزیین شده است. وقتی به این اثر هنری نگاه می‌کنید، به خاطر داشته باشید که کاشی‌کاری از هنرهای اصیل ایران است. شما در میان یک اصالت هنری ایستاده‌اید.
کاشی‌های دیگر گرمابه چهار فصل نقاشی شده‌اند. آن‌ها نقش‌ونگار زیبای انسانی، حیوانی و گیاهی دارند. کاشی‌ها خشتی و قالبی و فتیله‌ای هستند، با نقوش گیاهی اسلیمی و ختایی و نقوش هندسی. احتمالاً طرح‌های هنری کاشی‌ها هم می‌شناسید: پیچک‌ها، گل و بوته، غنچه و برگ و برگچه؛ سربازهایی با لباس‌های قجری هم روی این کاشی نقش شده‌اند. رنگ این کاشی‌ها بیشتر زرد، لاجوردی، فیروزه‌ای، سفید، سبز، خاکستری، قرمز و نارنجی است.
ثبت ملی: حمام چهار فصل اراک در تاریخ ۱۰ آبان ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
