تهران
استان تهران با وجود شهر تهران به عنوان پایتخت ایران، یکی از مراکز اصلی شهرنشینی در ایران و جهان محسوب می شود.
از نظر جغرافیایی، این استان از شمال به رشته کوه های البرز، از جنوب به صحرای مرکزی، از شرق به استان سمنان و از غرب به استان البرز محدود می شود و شهرستان های چهارده گانه آن نیز آرمیده در دامنه های ارتفاعات محصور کننده البرز و یا جلگه ی دشت های پراکنده در سطح استان، دارای جاذبه های طبیعی، فرهنگی و مذهبی فراوانی برای گردشگری در کنار آثار و مکان های تاریخی تهران اند. شهر تهران در قدیم روستای بزرگی بوده که ما بین شهر بزرگ و معروف آن زمان، شهرری و کوهپایه های البرز قرار داشته است.
این منطقه که در نزدیکی حرم حضرت عبدالعظیم (ع) واقع شده و دارای باغ های خوش آب و هوا نیز بوده در زمان سلسله صفویه مورد توجه قرار گرفت.
از طهران تا تهران
شاه طهماسب صفوی به سال ۹۶۱ هجری قمری پیرامون تهران، بارویی با ۱۱۴ برج (به عدد سوره های قرآن) بنا کرد و در هر کدام سوره ای را برای تبرک قرار داد. وی همچنین به آبادانی شهر تهران و بنا کردن باغ ها و عمارت های حکومتی متعدد در این شهر همت گماشت و این روند تا پایان سلسله صفویه ادامه داشت.
تهران تا دوران زندیه هرچند پایتخت نبود اما اهمیت داشت، تا این که سرانجام کریمخان زند به مدت ۴ سال تهران را مرکز حکومت خود قرار داد و در محوطه ارگ، بناهای جدیدی احداث کرد. در این دوران تلاش های زیادی برای آبادانی تهران انجام شد به طوری که در پایان حکومت زندیان، تهران سیمای شهری یافته بود. پس از پایان دوران حکومت لطفعلی خان زند آخرین بازمانده حکومت زند، گروهی به سرپرستی میرزا عیسی خان، وزیر دارالخلافه مامور شدند تا برای شهر تهران محدوده و نقشه ای ترسیم کنند به طوری که دروازه های ۴ گانه صفویه به ۱۲ دروازه شمیران، قزوین، خراسان، شوش، یوسف آباد، دوشان تپه، دولاب، شاه عبدالعظیم، غار، گمرک و دروازه دولت افزایش یافت و سرانجام آغا محمدخان قاجار در نوروز ۱۱۶۴ شمسی طهران را به عنوان پایتخت برگزید. جمعیت تهران در آن زمان ۱۵ هزار نفر بود.
تا پیش از کشف تمدن در تپه های قیطریه و نیز آثاری در تپه های عباس آباد، گمان می رفت پیشینه تاریخی این شهر به همان آثار کشف شده در شهرری محدود است اما این اکتشافات و آثار کشف شده دیگر در آبادی های تهران نشان داد که این منطقه دوره درخشانی از استقرار اقوام کهن و خلاقیت های فرهنگی را پشت سر گذاشته است. وجود رودهای دائمی نسبتا پرآب نظیر حبله رود، جاجرود و کرج که در نهایت به فلات ری منتهی می شوند و آبرفت های بزرگ و حاصل خیز ناشی از جریان رودخانه های یاد شده عواملی است که بر پایداری، بقا و اهمیت این ناحیه افزوده است.
جالب است بدانید که نخستین کارگاه های صنایع دستی در سال ۱۳۰۹ شمسی توسط استاد طاهرزاده بهزاد در شهر تهران تاسیس شد و در عمل می توان این سال را آغاز رسمی آموزش هنرهای سنتی در ایران دانست. در این سال همچنین نخستین کارگاه زری بافی در موسسه قالی ایران دایر شد. در سال ۱۳۱۰ هم استاد محمد حسین صنیع خاتم کارگاه خاتم سازی را در اداره صنایع مستظرفه دایر کرد که محصول آن تالار خاتم کاخ مرمر بود. استاد احمد امامی هم در سال ۱۳۱۰ کارگاه معرق را در مدرسه صنایع مستظرفه راه اندازی کرد.
استان تهران دارای مظاهر جالبی از میراث معنوی هم هست، مراسم چهارشنبه سوری، حضور حاجی فیروز در ایام نوروز، عید نوروز و سیزده به در از جمله این مواردند. همچنین است مراسم شب یلدا، عزاداری های ایام محرم، سفره های نذری، اشعار عامیانه، متل ها و…
خوب است بدانید که تاکنون تعداد ۸۹۰ اثر تاریخی در سطح استان تهران، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است که ۲۷۶ اثر از این مجموعه در شهرستان تهران قرار دارند. این تعداد در کنار صدها اثر طبیعی و تاریخی دیگر، نشانگر اهمیت این استان از نظر گردشگری است.
به آلودگی هوای امروز پایتخت نگاه نکنید، زیرا این شهر در گذشته ای نه چندان دور از هوای پاک و معتدل کوهستانی برخوردار بوده است که امیدواریم با خواست و اراده جمعی مان دوباره هوای پاک گذشته هایش را تجربه کند.
در هرحال؛ شهر تهران به عنوان مرکز استان تهران و پایتخت ایران، قلب تپنده ایران و یکی از زیباترین شهرهای ایران است که جاذبه های گردشگری شهر تهران و مکان های تاریخی شهر تهران زبانزد عام و خاص است. مجموعه ای نفیس از ۲۸۰ اثر و مکان تاریخی تهران شامل: کاخ ها، خانه های قدیمی، بقاع متبرکه، موزه ها و… در کنار ساختمان ها و سازه های مدرن شهری، بوستان ها، تفرج گاه های شهری و حتی میراث فرهنگی مردمان ساکن در آن به گونه ای قرار گرفته که دیدن همه آن ها شاید برای بسیاری از ساکنان خود تهران هم، در طول مدت سکونتشان در این شهر هنوز امکان پذیر نشده باشد.کافیست یک بار، فقط یک بار برای دیدن یکی از موزه های ارزشمند شهر تهران برویم تا حسرت بخوریم که چرا در تمام این سال ها گذری به این گنجینه های بی نظیر تاریخ و فرهنگ ایران نداشته ایم.
یا فارغ از هیاهوی شهر تهران بر دامنه های البرز کوه و یا برج میلاد که چهارمین برج مخابراتی مرتفع دنیاست بایستیم و به شهر تهران نگاهی بیاندازیم تا بزرگی و عظمت این شهر را به خوبی ببینیم، شهری که اگر بخواهیم در یک روز وسط هفته از جنوبی ترین نقطه به شمالی ترین نقطه آن حرکت کنیم علی رغم همه بزرگراه ها و پل های احداث شده شاید بیش از یک ساعت در راه باشیم هرچند که اگر از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنیم، نشانه های متعددی از فرهنگ ها، آداب، اقوام، اقلیت های و حتی لهجه های گوناگون ایران را نیز در طول راه مشاهده خواهیم کرد که سفر را جالب و جذاب می کند.
نویسنده: مهسا متولی
