یکی از تاریخی‌ترین و پرجاذبه‌ترین شهرهای اصیل کشورمان شهر اصفهان است که با دیدنی‌های بی‌شمار و جذابیت‌های بی‌نظیر خودهر ساله گردشگران بسیاری را از سراسر دنیا به سوی خود می‌کشاند. اما همان‌طور که می‌دانیم فرهنگ هر خطه‌ای از مهم‌ترین عواملجذابیت و اصالت آن منطقه میان مردم به شمار می‌رود. به همین خاطر در این مقاله از ماه خاتون قصد داریم شما را با عناصر مختلففرهنگ اصفهان و مردمانش آشنا کنیم.
تاریخچه فرهنگ اصفهان
فرهنگ اصفهان به دلیل تاریخچه و قدمت طولانی این شهر از اصیل‌ترین و غنی‌ترین عناصر برخوردار است و اگر بخواهیم فرهنگ اینشهر را بهتر بشناسیم باید با شناخت تاریخ آن شروع کنیم. قدمت اصفهان به دوران باستان بازمی‌گردد. در دوره هخامنشیان، این شهربه نام “اپسفهان” شناخته می‌شد و در آن زمان یکی از مراکز مهم ایران بود.
امپراتوری ساسانی هم اهمیت ویژه‌ای به این شهر داده بود. با ظهور اسلام و تأسیس خلافت عباسی، اصفهان به عنوان یکی ازشهرهای مهم ایران شناخته شد و از آنجایی که در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته بود، اهمیت بیشتری پیدا کرد. در دوران سلجوقیان وممالیک هم اصفهان به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد.
دوران سلجوقیان یکی از ادوار مهم در تاریخ اصفهان و ایران است چرا که در این دوره، اصفهان یکی از مراکز فرهنگی، اجتماعی وسیاسی برجسته ایران بود. سلجوقیان پس از شروع حکومتشان در ایران، اصفهان را به عنوان پایتخت انتخاب کردند و این شهر به یکیاز مراکز مهم حکومتی آنها تبدیل شد.
بسیاری از بناهای عمومی، مانند مساجد، برج‌ها، و کاروانسراها در این دوره در اصفهان ساخته شدند. همچنین، این دوره با آغاز رونقعلم و فرهنگ اصفهان همراه بود. مراکز آموزشی و دانشگاه‌های معتبری در این شهر تأسیس شدند که مورد توجه و پشتیبانی دولتبودند.
یکی از اهمیت‌های اصفهان در دوران سلجوقیان، نقش آن به عنوان یکی از مراکز اقتصادی مهم در ایران بود. اصفهان به عنوان یکی ازنقاط تجاری مهم در جاده ابریشم واقع شده بود و تجارت و تبادلات فراوانی از طریق این شهر انجام می‌شد.
اما در دوران تیموریان، سمرقند به عنوان پایتخت جایگزین آن شد. با ورود صفویان به قدرت، اصفهان دوباره به عنوان پایتخت ایرانانتخاب شد و در زمان شاه عباس اول، دوره طلایی‌ای را تجربه کرد. این دوره شاهکارهای فرهنگی، معماری، و هنری فراوانی را به جاگذاشت.
دوره طلایی فرهنگ اصفهان
یعنی دوره‌ای که اصفهان به عنوان پایتخت ایران شناخته می‌شد، به دوران صفویه برمی‌گردد. به طور ویژه فرهنگ این شهر در دورهحکومت شاه عباس اول (شاه عباس بزرگ)، که به عنوان دوره “صفویان عصر طلایی” هم شناخته می‌شود به رشد و شکوفایی رسید.
دوران حکومت شاه عباس بزرگ از حدود قرن شانزدهم تا اواسط قرن هفدهم میلادی ادامه داشت. در این دوره، اصفهان به یکی ازمراکز فرهنگی، هنری، و سیاسی برجسته در جهان تبدیل شد. شاه عباس به دلیل سیاست‌های هوشمندانه‌ش و توانایی‌های مدیریتیخود، توانست ایران را به یکی از قدرت‌های برجسته جهان تبدیل کند.
در زمینه فرهنگ و هنر، دوران شاه عباس بزرگ به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دوران‌های نقاشی، معماری، و شعر ادبیات فارسی شناختهمی‌شود. او به طرزی گسترده هنرمندان و متخصصان را حمایت کرد و به آنها امکان خلق آثار برجسته را بخشید.
اصلی‌ترین عناصر فرهنگ اصفهان
یکی از اصلی‌ترین عناصر فرهنگ اصفهان معماری آن است که در این دوره به طراوت و زیبایی فراوانی دست‌یافت. بناهایی همچونمسجد شاه، عمارت عالی قاپو، و باغ فین به وسیله معماران برجسته‌ای چون علی اکبر اصفهانی و بیرانوند ساخته شدند که امروزه هنوزهم به عنوان نمونه‌های برجسته معماری ایرانی محسوب می‌شوند.
اصفهان در این دوره به یکی از مهم‌ترین مراکز جهانی فرهنگ و تمدن تبدیل شد و اثرات این دوران هنوز هم در فرهنگ و تاریخ ایرانآشکارا دیده می‌شود. در قرن هجدهم، با روی کار آمدن افرادی همچون نادر شاه افشار، اصفهان دچار تغییراتی شد.
این دوران از نظر فرهنگی و هنری بسیار مهم بود و برخی از معروف‌ترین آثار معماری اصفهان در این دوران ساخته شد. در سدهنوزدهم، اصفهان دچار تحولاتی شد که به تدریج باعث از دست دادن اهمیت این شهر به عنوان پایتخت شد.
اما این شهر هنوز هم به عنوان یکی از مراکز فرهنگی، تاریخی، و هنری ایران شناخته می‌شود و جاذبه‌های فرهنگی بسیاری را در خودجای داده که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
اره‌های منحصر به فرد اصفهان به همراه معماری‌های شکیل، این شهر را به یکی از زیباترین شهرهای ایران تبدیل کرده همین موضوعموجب شده که لقب نصف جهان برازنده این شهر باشد.
خوب است بدانید که در آذر ماه سال ۱۳۹۴ شهر اصفهان در کنار رشت، به عنوان اولین شهرهای ایران، عنوان شهرهای خلاق جهان رازیر نظر سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) کسب کردند.
مهم‌ترین مراسم‌ها و آداب رسوم در فرهنگ اصفهان
مراسم‌های گلاب‌گیری، چله بزرگ و چله کوچک، آتش‌افروزی و جل جلانی، سقاخوانی، جشن آبریزان در زاینده رود، چهارشنبه آخر سال(چهارشنبه‌سوری) و عید نوروز از جمله رسوم و مراسم‌های سنتی اصفهانی‌ها به شمار می‌رود.
عید نوروز
مردم اصفهان هم همچون همه مردم ایران طبق فرهنگ اصفهان از اوایل اسفند با خانه‌تکانی و خرید نوروزی به پیشواز نوروز می‌روند وسفره‌های هفت‌سین علاوه بر خانه‌ها در مغازه‌ها و مراکز تجاری اصفهان پهن می‌شود.
مردم اصفهان به هنگام فرا رسیدن نوروز شب بو و سنبل و ماهی قرمز می‌خرند و لباس نو با رنگ‌های شاد می‌پوشند و شیرینی‌هایاصفهانی همچون «گز و نبات و پولکی» هم عضو ثابت پذیرایی اصفهانی‌ها از مهمانان نوروزی است.
بازدید‌های نوروزی و رفتن سر مزار درگذشتگان از رسوم اصلی اصفهانی‌ها است و «سبزه انداختن» با ماشک و گندم و عدس را که بهصورت هنرمندانه‌ای در کنار ماهی قرمز و کتاب و گل و سنبل و سنجد و سیر و سکه و سمنو، سیب، سرکه و سماق در سفره هفت‌سینقرار می‌گیرد.
قاشق زنی
یکی از رسوم قدیمی در فرهنگ اصفهان که در حال حاضر کمتر انجام می‌شود، رسم شاد قاشق زنی است. طبق این رسم کودکان ونوجوانان با زدن قاشق به یک ظرف فلزی، به در خانه‌ها همسایه‌ها می‌رفتند و آنها هم با دادن شیرینی و شکلات و تنقلات در ظرفکودکان این رسم را گرامی می‌داشتند.
تا دهه ۵۰ و ۶۰ در اصفهان خانواده‌ها دور هم جمع می‌شدند و ۳ تا ۷ بوته روشن می‌کردند و از روی آن می‌پریدند. خوب است بدانیدبنیان جشن چهارشنبه به افروختن آتش یا چراغ در سپیده‌دمان در شب آخر سال بر بام خانه و به یاد درگذشتگان بر می‌گردد که باگذشت زمان جای خود را به چهارشنبه‌سوری داده و زمان آتش‌افروزی به جای سپیده دم به سر شب در شب چهارشنبه آخر سال تغییرپیدا کرده.
پختن غذای مخصوص شب عید که سبزی‌پلو با ماهی است، هم از رسوم رایج در فرهنگ اصفهان به شمار می‌رود که البته برخی هم بهپختن شوید پلو یا باقلا با ماهی یا کوکو سبزی با پلو اقدام می‌کنند.
در مراسم سیزده به در طبق آداب فرهنگ اصفهان متداول‌ترین غذای مردم اصفهانی‌ها جوجه‌کباب است. گرچه برخی استامبولی پلو راهم برای این جشن طبخ می‌کنند.
مردم اصفهان در سیزده به در به بازی‌های محلی می‌پردازند. از جمله این بازی‌ها می‌توان هفت‌سنگ، گرگم به هوا، وسطی، بادبادکپرانی، قایم باشک، گل و پوچ و نان بیار کباب ببر اشاره کرد.
شب اسفند
شب اسفند در فرهنگ اصفهان مشهورترین آیین است که البته در شهر کاشان هم انجام می‌شود. در ماه اسفند هر سال روزهای ماهبیست و پنج روز محاسبه می‌شوند و سال هم ۳۶۰ روز محاسبه می‌شود و به ۵ روز باقی مانده سال پنجه می‌گویند.
این جشن معمولاً از حدود یک الی دو ماه قبل از اسفند برنامه ریزی می‌شود. لازم به ذکر است که اصالت این جشن از شهر کاشانمی‌آید و بیشتر در شهرهای کاشان و شهرهای اطراف آن انجام می‌شود.
شب زری و عمو چله
آیین شب چله در فرهنگ اصفهان به دو نام چله زری و عمو چله تقسیم می‌شود. دلیل این تقسیم‌بندی این است که همه موجودات و اشیارا در گذشته بر اساس جنس مذکر و مؤنث تقسیم می‌کردند.
اصفهانی‌ها دو شب را به عنوان چله جشن می‌گرفتند و آیین‌های مخصوص به آن را به جا می‌آوردند. این آیین به صورت خانوادگیبرگزار می‌شده و خانواده‌ها با پهن کردن سفره شب چله این شب را کنار هم سپری می‌کردند.
هندوانه به عنوان مهم‌ترین میوه بر سر این سفره قرار می‌گیرد به عنوان نمادی کروی که برونش سبز و درونش قرمز است و سمبل خورشیدمحسوب می‌شود. از دیگر آیین‌های این شب پهن کردن رختخواب در هوای آزاد به ویژه در مقابل خورشید با هدف خوش آمد گویی به عموچله و چله زری بوده است. خوراک شب چله هم یکی از غذاهای محلی مثل کوفته گندی و چنانچه مقدور باشد پلو ماهی است.
آیین جل جلانی و آتش افروزی
گفتنی است که در نطنز و آبادى‌هاى آن رسم است که در شب‌هاى هفدهم، هیجدهم و نوزدهم دى‌ماه کودکان در دسته‌هاى مختلف جمعمى‌شوند و هر دسته در یکى از تپه‌ها و بلندى‌هاى آبادى بوته و خار و هیزم را که از پیش جمع کرده‌اند آتش مى‌زنند به‌طورى‌که شعله‌هاىآتش سراسر آبادى را روش کند.
آنها معتقدند روشنائى اگر به درخت‌ها برسد آن سال میوه و سردرختى بیشتر مى‌شود و آفات از بین مى‌رود. بعضی به نیت آنکه درختانمیوه بیشترى بدهند به قبرستان رفته و سنگ‌هاى کوچک و بزرگ جمع مى‌کنند و به شاخه‌هاى درختان مى‌آویزند.
در مراسم آتش‌افروزى بعد از خاموش شدن آتش‌ها و تاریکى دوباره به ده برمى‌گردند و به یک نفر توبره بزرگى مى‌دهند و به صورتگروهى به در خانه‌ها رفته، گاهى دسته‌ها با هم برخورد مى‌کنند و با هم درگیر مى‌شوند تا یکى پیروز شود.
——————————————————-
اگر از این مقاله لذت بردید از مقاله قبلی ما نیز دیدن کنید
