سیزدهمین روز از فروردین ماه که افراد در کنار عزیزان‌شان در طبیعت جشن می‌گیرند، سیزده بدر نامیده می‌شود. در تقویم‌های رسمیایران، این روز به روز طبیعت شناخته می‌شود و تعطیل رسمی است.
در این روز مردم به دامان طبیعت می‌روند، چراکه این باور در میان بسیاری مرسوم است که در روز سیزده بدر برای راندن نحسی از خانهباید به بیرون رفت و نحسی را در طبیعت به در کرد. از آداب و رسوم این جشن خانوادگی می‌توان به گره زدن سبزه برای رسیدن به آرزوهااشاره کرد.
جشن سیزده بدر به دلیل سابقه طولانی که دارد و تغییراتی که به مرور زمان در آیین‌ها و مراسم آن ایجاد شده است، نیاز به بررسی دقیقو موشکافانه دارد.
باورهای رایج درباره سیزده بدر
در منابع مختلفی گفته شده است که ایرانیان باستان بر این باور بوده‌اند که عدد ۱۳ نحس است. به همین خاطر سیزدهمین روز فروردینرا در طبیعت به جشن و شادی می‌پرداختند تا به این شکل خود را از نحسی دور کنند. ایرانیان معتقد بوده‌اند که در این روز نباید درخانه ماند، چراکه ممکن است دیوهایی که در خانه هستند به صاحب‌خانه و اعضای خانواده‌اش آسیب برسانند و نحوست آن دامن‌گیرصاحب‌خانه شود. به همین خاطر همه مردم از شهرها و روستاها خارج می‌شدند و به صحرا می‌رفتند تا این روز را در هوای آزاد و درزیر سقف آسمان بگذرانند. البته جالب است بدانید که هیچ منبع معتبری وجود ندارد که تائید کند مردمان نسل‌های پیشین از نحسی اینروز سخن گفته باشند و احتمالاً در یکی دو سده اخیر این تفکر درباره سیزده بدر رایج شده است.
گروهی نیز معتقدند که سیزده بدر روزی بسیار خجسته و مبارک است و ایرانیان باستان پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادی به یاددوازده ماه سال، روز سیزده فروردین را که روز فرخنده‌ای است به باغ و صحرا می‌رفتند و شادی می‌کردند.
فلسفه جشن سیزده بدر در ایران باستان
سیزده بدر در سنت ایرانیان باستان جشنی به مناسبت پیروزی ایزد باران بر دیو خشک‌سالی اپوش است. در ایران باستان مردم پس ازبرگزاری مراسم نوروزی، سیزدهمین روز که به ایزد باران تعلق دارد و با تیر یا تشتر نام‌گذاری شده است را به دشت و صحرا می‌رفتند وبه شادی و پای‌کوبی می‌پرداختند و آرزوی بارش باران را از خداوند می‌کردند. دعا و نیایش برای بارش باران در باور پیشینیان پیش ازآشو زرتشت برای این بوده است که ایزد باران در سال جدید بر اپوش پیروز شود.
ایرانیان در جشن سیزده بدر از خانه به دشت و دمن می‌رفتند تا از پدیده‌ها و شگفتی‌های فصل بهار که زندگانی آدم به آن‌ها پیوندخورده است، دیدن کرده و آن‌ها را گرامی بدارند.
جالب است بدانید اینکه مردم دوازده روز یک سال را جشن می‌گیرند و روز سیزده به دشت و صحرا می‌روند و در طبیعت روز را به شادیمی‌گذرانند، ریشه در باورهای کهن ایرانیان دارد. در اسطوره‌های ایران باستان، عمر جهان دوازده هزار سال است و پس از آن دوره‌جهان هستی به پایان رسیده و نبرد با تیرگی و اهریمن نیز به سر می‌رسد. از آن پس جهان مادی دیگر وجود نداشته و انسان به جایگاههمیشگی خود بازمی‌گردد. سیزدهمین روز سال جدید را می‌توان روز رهایی انسان از جهان مادی و روز بازگشت به جهان مینو دانست. به همین خاطر است که مردم ۱۲ روز اولیه سال را نمادی از عمر دوازده هزار ساله جهان در نظر می‌گیرند و روز سیزده فرودین را بهنشانه رهایی از جهان مادی، بلیط هواپیما چارتر را خریداری می‌کنند و به طبیعت زیبای شهرهای مختلف کشورمان می‌روند و آن روز رابا شادمانی و سرخوشی می‌گذرانند.
در این روز مردم سبزه سفره نوروزشان را به آب‌های روان می‌سپارند و آرزو می‌کنند که سالی پربرکت داشته باشند.
تاریخچه جشن سیزده بدر
سیزده بدر از گذشته دور تاکنون جزء آیین و رسومات مهم ایرانیان بوده و درباره تشخیص زمان دقیق به وجود آمدن این رسم ابهاماتیوجود دارد که در ادامه به این مورد به صورت کامل پرداخته‌ایم.
سیزده بدر در ایران باستان: سیزدهمین روز هر ماه، در سال نمای زرتشتی به روز تیر ایزد شناخته می‌شود. تیر یا تیشتر، ایزد باران وهمچنین نگهبان ستوران است و به خواست باران می‌بارد. ایرانیان باستان هنگام خشک‌سالی و در روز سیزده هر ماه آیین ویژه‌ایبرگزار می‌کردند و برای پیروزی تیر ایزد بر دیو خشک‌سالی به طبیعت می‌رفتند و دعای مخصوص بارش باران یا همان تیریشتمی‌خواندند.
سیزده بدر در دوره ساسانیان: در کتب و منابع مختلف این‌طور آمده است که در دوره ساسانیان، آیین برگزاری سیزده بدر از تاریخ ۱۳فروردین ماه در دربار پادشاهی شروع می‌شده است و این جشن در تاریخ ۱۸ فروردین ماه به اتمام می‌رسیده است. این آیین به صورتگردش و تفریح در باغ و بوستان به همراه خواندن آواز و سرود بوده است.
در دوران ساسانیان زمانی که هنوز در بیرون از خانه سبزه‌ای رشد نکرده بود، مردم انواع سبزی‌ها را می‌کاشتند و معتقد بودند سبزهزودتر سبز می‌کنیم تا سبزی بیاید. کاشتن انواع سبزی‌ها به این خاطر بود که هر کدام‌شان بهتر رشد کرد، در آن سال در زمین همانگیاه را بکارند. در «آثارالباقیه» ذکر شده است که سیاوش یا خدای نباتی وقتی که می‌میرد سبزه سبز می‌شود و رویاندن دوباره سبزهبرای آن بوده است که سیاوش دوباره زنده شود و وقتی دوباره زنده شد، سبزه توی آب می‌انداختند که مظهر مادر یا همسر ایزد نباتی بودکه باعث مرگ او شده بود.
سیزده بدر به چه معناست؟
همان‌طور که اشاره کردیم، در میان بسیاری از مردم باور بر این است که واژه سیزده بدر به معنای در کردن نحسی سیزده است. اما بانگاهی به لغت نامه‌های معتبر فارسی متوجه می‌شویم که واژه «در» به عنوان مخفف دره و دشت استفاده می‌شود. البته یکی دیگر ازمعانی واژه «در»، طرف و سوی نیز هست.
در نهایت، می‌توان نتیجه گرفت که واژه سیزده بدر به معنای بیرون رفتن و در دامان طبیعت سر کردن در روز سیزده است.
شیوه برگزاری جشن سیزده بدر در ایران باستان
سیزده فروردین به نوعی آغاز نیمسال دو زراعی است و مردمان ایرانی برای نیایش ایزد باران‌آور و نویدبخش سال نیک به کشتزارها ومزارع خود می‌رفتند و در زمین‌های سرسبز و انبوه از گل و گیاهان صحرایی به شادی و ترانه‌سرایی می‌پرداختند. همچنین در این روزسبزه‌های صحرایی را جمع‌آوری کرده و از پختن آش و خوراکی‌های ویژه غافل نمی‌شدند.
بخشی دیگر از آیین‌های سیزده بدر هم به باورهایی مربوط می‌شود که به نوعی با تقدیر و سرنوشت در ارتباط هستند. برای مثال می‌توانبه فال‌گیری، گره زدن سبزه، بخت‌گشایی و نمونه‌های دیگر اشاره کرد.
بازی‌های گروهی، ترانه‌ها و رقص‌های دسته‌جمعی، جمع‌آوری گیاهان صحرایی، بادبادک‌بازی، سوارکاری، نمایش‌های شاد و آب‌بازیبخشی از مراسم سیزده بدر در ایران باستان بوده‌اند که ریشه در باورها و فرهنگ اساطیری دارند.
جالب است بدانید که سیزده فروردین، روز رسمی طلب باران، برای همه سرزمین‌های ایران بوده است و به خوردن غذای در دشت و صحرابه صورت همگانی نیز در اوستا اشاره شده است.
آداب و رسوم سیزده بدر
در گذشته ایرانیان باستان در روز سیزده فروردین که بعد‌ها روز طبیعت نام گرفت، به جشن و نشاط می‌پرداختند و با این کار نحسی رااز خود و خانواده‌شان دور می‌کردند و برای شروع سال جدید آماده می‌شدند.
بازی‌های رایج در سیزده بدر: در این روز اغلب افراد بعد از صرف یک غذای خوشمزه و استراحت در طبیعت، به بازی کردن مشغولمی‌شوند. چراکه این روز آخرین روز تعطیل در ایام نوروز است و باید از لحظه به لحظه آن استفاده کرد. هر شهر بازی مخصوص بهخودش را دارد، اما از جمله بازی‌های شناخته شده و مناسب برای سیزده بدر می‌توان به بازی وسطی، هفت سنگ و زوو اشاره کرد. چراکه این بازی‌ها به صورت دسته‌جمعی انجام می‌شوند و پرتحرک هستند.
گره زدن سبزه در سیزده بدر: از گذشته تا به حال، ایرانیان یک هفته مانده به نوروز، گندم، جو یا عدس در آب سبز می‌کردند و سبزه را درظرفی گذاشته و تا روز سیزده فروردین نگه می‌داشتند. برخی نیز تخم شاهی یا تره تیزک را که خیلی زود رشد می‌کرد، روی پارچه‌ایسبز کرده و پارچه را دور کوزه یا هر ظرف دیگری می‌کشیدند.
به آب دادن سبزه در روز طبیعت: سبزه به آب دادن هم از آئین‌های روز سیزده فروردین است و پیشینه کهنی دارد. بسیاری ازتاریخدان‌ها بر این باورند که به آب دادن سبزه‌های تازه نوروزی به آب روان جویبارها، نوعی پیشکش به ایزد آب «آناهیتا» و ایزد باران«تیر» است. ایرانیان باستان بر این باور بوده‌اند که گیاهی که خود این خدایان پرورانده‌اند باید به خود آن‌ها باز‌گردد تا برکت و باروریدر سال جدید پدیدار شود. آب و سبزه هر دو نشانه‌های روزی، شکفتگی و شادابی هستند و پیوند سبزه با آب، اتفاقی همایون است.
سنگ به آب انداختن در سیزده بدر: انداختن سنگ در آب روان در بین مردمان شمال ایران بیشتر رایج است. به این شکل که علاوه بر اینکه سبزه را به آب می‌اندازند، به نشانه روز سیزده بدر یک سنگ هم در آب رودخانه رها می‌کنند. جالب است بدانید هر سنگی که در آبمی‌اندازند به نشانه یک آرزو است. در مناطق کردنشین ایران نیز مردم سیزده سنگ را به پشت سرشان می‌اندازند. افرادی که این کار راانجام می‌دهند اعتقاد دارند که این کار باعث دوری بلا از انسان می‌شود.
برپایی پیک نیک: در سیزده فروردین هر سال، مردم بار و بندیل می‌بستند و سیزده بدر با سماورهای کوچک و بقچه‌هایی که پر ازخوراکی بود به دشت و صحرا می‌رفتند. در گذشته، دسته‌های آوازخوان و تارزن، میمون‌بازها و خرس‌بازها، حاجی‌فیروزها و گروه‌هایدیگر مردم را به پای بساط خود می‌کشاندند و با گرفتن ده شاهی یا پنج شاهی آن‌ها را سرگرم می‌کردند. به همین خاطر بوده است کهمردم روز پیش از سیزده بدر آرزو می‌کردند که هوا آفتابی و گرم باشد. در برخی از مناطق ایران برای اینکه سیزده بدر هوا مطبوع وآفتابی باشد، مردم کارهای خرافی انجام می‌دادند که یکی از آن‌ها سرمه کشیدن چشم خروس خانه بوده است.
غذاهای سنتی در جشن سیزده بدر
در بخش‌های مختلف از کشورمان، سیزده بدر رنگ و بوی خاصی دارد. در این روز اقوام مختلف، غذاهای خاص خودشان را درستمی‌کند، لباس مخصوص ایل خود را به تن دارند و رقص و آوازهایی به پا می‌کند که برای بقیه مردم ناآشنا است.
البته در حال حاضر در سیزده بدر به پا کردن بساط آتش و زغال و درست کردن جوجه‌کباب، رایج شده است و مخصوص به یک شهر یااستان نیست. البته در کنار این نوع غذا، یک سری غذاهای سنتی سیزده بدر هم وجود دارد که اغلب مادربزرگ‌ها در دل طبیعت روی آتشمی‌پزند.
یکی از غذاهای سنتی مخصوص سیزده بدر که در خیلی از شهرهای ایران رایج است، آش رشته است. آش رشته از غذاهای سنتیکشورمان است که بیشتر با سبزیجات و حبوبات آماده می‌شود و به خاطر رنگ و بویی که دارد، یادآور نعمت‌های طبیعت است.
——————————————————-
اگر از این مقاله لذت بردید از مقاله قبلی ما نیز دیدن کنید.
