ژان ژاک روسو در ۲۸ ژوئن ۱۷۱۲میلادی در ژنو دیده به جهان گشود. روسو مادر خود را در هنگام تولد از دست داد، او در این خصوص می‌گفت: پدرم خود را وقف من کرده بود اما هرگز نگذاشت فراموش کنم که من موجب مرگ مادرم شده ام. پدر روسو ساعت ساز بود و همواره روسو را به خواندن تشویق می‌کرد. این مطالعات در پرورش روحی روسو تاثیر زیادی گذاشت.
با این همه او از سال‌های نوجوانی خود راضی نبود و به همین دلیل در ۱۶ سالگی زادگاه خود را ترک کرد و مدت‌ها در شهرهای گوناگون فرانسه به شغل‌های گوناگونی مانند معلمی سرخانه، منشی‌گری و دفترداری پرداخت. روسو در این سال‌ها تلاش می‌کرد، وارد محافل مرفه پاریس شود و همزمان در حلقه‌های ادبی این شهر برای خود اعتباری کسب کند. وی فعالیت‌هایی در زمینه طنزپردازی، شاعری و آهنگسازی اوپرا داشت که هیچ یک برای او آوازه‌ای در پی نداشت در ۳۳سالگی، زندگی شخصی روسو دستخوش تحولی عمده شد. او با خدمتکاری بی سواد به نام ترزه آشنا شد و بقیه عمر خویش را با او گذراند. ترزه پنج فرزند به دنیا آورد اما روسو همه آنها را به پرورشگاه دولتی سپرد. در جایی گفته است: بعدها دریافتم که این کارم درست نبود»
قرارداد اجتماعی اثری فاخر در فلسفه سیاسی
نخستین موفقیت ادبی روسو در ۳۷ سالگی و زمانی به دست آمد که در یک مسابقه مقاله نویسی درباره اینکه آیا هنر و علم در بهبود اصول اخلاق نقش دارند یا خیر، شرکت کرد. او در مقاله خود با استدلال به این پرسش پاسخ منفی داد و جایزه را از آن خویش کرد. چند سال بعد، چندین مقاله و کتاب نوشت که مهمترین آنها عبارتند از: قرارداد اجتماعی و امیل. کتاب قرارداد اجتماعی ژان ژاک روسو، بی‌شک یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین آثاری است که تاکنون در فلسفۀ سیاسی نگاشته شده است. فصل نخست قرارداد اجتماعی با این عبارت مشهور آغاز می شود که دغدغه روسو را به خوبی نشان می دهد: «انسان آزاد آفریده شده است، اما همه جا در بردگی به سر می برد. بعضی ها خود را صاحب اختیار دیگران می دانند حال آنکه خود از آن ها برده ترند. این تغییر چگونه صورت گرفته است؟ نمی دانم.
چه چیزی می تواند این امر را مشروع جلوه دهد؟ تصور می کنم، بتوانم به این پرسش پاسخ دهم. قرارداد اجتماعی به طورکلی از چهار بخش تشکیل شده است که عنوان هر کدام از آن ها کتاب است و هر کتاب نیز شامل چند فصل است. روسو در این چهار بخش یا کتاب تقریباً همه موضوعات مرتبط با فلسفه سیاسی را مورد بحث و بررسی قرار داده و در آن ها موضع گیری کرده و نظر خاص خود را به صراحت گفته است. همچنین او در سراسر کتاب با فیلسوفان پیش از خود همچون افلاطون، ارسطو، ماکیاولی، هابس، گروسیوس، مونتسکیو و… رو در رو می شود و گاه سخت به آن ها می تازد. کتاب قرارداد اجتماعی نیز با وجود اینکه کتاب کوچکی است اما موردتوجه همه فیلسوفان سیاسی بعدی و بسیار اثرگذار بود و همچنان نیز موافقان و مخالفان زیادی دارد. به همین دلیل از زمان انتشارش واکنش های زیادی را برانگیخت. به عنوان نمونه کانت، شیفته اندیشه های اخلاقی روسو بود.
لرد اکتن اندیشمند انگلیسی سده نوزدهم بر این باور بود که روسو با قلم خود تأثیری گذاشت، بیش از ارسطو یا سیسیرون یا آگوستین قدیس یا توماس آکویناس قدیس یا هر انسان دیگری که پا به عرصه هستی نهاده است. در مقابل، مادام دو استال بانوی فاضل و نامدار فرانسوی با نگاهی کاملاً منفی گفته است، روسو هیچ چیز تازه ای نگفت اما همه چیز را به آتش کشید. همچنین آیزایا برلین، روسو را یکی از افرادی می داند که به آزادی بشریت خیانت کرده اند.
روسو از بنیانگذارن علم تعلیم و تربیت
ژان ژاک روسو را از بنیانگذارن علم تعلیم و تربیت می‌دانند. روسو نوشته‌های متعددی در حوزه آموزش نوشته است که هنوز مورد استناد واقع می‌شوند، از میان این نوشته‌ها کتاب امیل ماجرای کودکی خیالی است که روسو خود مسوولیت تربیت وی را به عهده گرفته است و در واقع از این طریق سعی در نشان دادن شیوه صحیح تربیت دارد. اهمیت این کتاب تا جایی است که گفته می‌شود، نسل اول بعد از انقلاب فرانسه تحت تاثیر این نوع تربیت قرار گرفته است و اصلاحات آموزش به این کتاب باز می‌گردد. این کتاب در پنج بخش و متناسب با دوره‌های مختلف زندگی انسان تنظیم شده است و به شرح زندگی و رشد امیل به همراه مربیش که خود روسو است، می‌پردازد. کتاب اول: این بخش از کتاب به طور کلی به دوران آغاز طفولیت و مراقبت‌های مورد نیاز نوزاد در این دوران پرداخته است. روسو کتاب را اینگونه شروع می‌کند که “هرچه از ید خالق عالم جل شانه بیرون می‌آید از عیب و نقص مبری است، ولی به محض اینکه به دست اولاد آدم رسید فاسد می‌شود.
گردآوری: فاطمه اکبرزاده
اگر از خواندن این مقاله لذت بردید از مقاله قبلی ما نیز دیدن کنید.
روی لینک زیر کلیک کنید.
