امیرکبیر که بود؟
میرزا محمدتقی خان فراهانی، ملقب به امیرکبیر، نخستین صدراعظم ایران در زمان ناصرالدین شاه بود و در زمان صدارت خوداصلاحات مهمی در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی انجام داد. در ادامه با ماه خاتون همراه باشید.
میرزا محمدتقی خان فراهانی، مشهور به امیرکبیر اولین صدراعظم دوره ناصرالدین شاه قاجار در ایران بود. او در سال ۱۱۸۵ شمسیدر اراک متولد و در سال ۱۲۳۰ شمسی در باغ فین کاشان به قتل رسید. امیرکبیر یکی از نزدیک‌ترین افراد به ناصرالدین شاه بود و دردوره صدارت خود اصلاحات و تغییرات زیادی در سیستم حکومتی و اجتماعی کشور به وجود آورد. او همچنین پایه‌گذار روزنامه «وقایعاتفاقیه» و موسس مدرسه «دارالفنون» است.
امیرکبیر کیست؟
امیرکبیر با نام کامل میرزا محمدتقی خان فراهانی اولین صدراعظم ایران در دوره ناصرالدین شاه قاجار بود. او در منطقه فراهان متولدشد و دوره کودکی خود را در دربار قائم مقام فراهان گذراند. امیرکبیر به‌واسطه هوش و ذکاوتی که داشت مورد توجه قائم‌مقام و عباسمیرزا نایب‌السلطنه قرار گرفت. میرزا محمدتقی در سنین جوانی به خدمت خاندان قائم مقام فراهان درآمد و پس از آن برای مدتیسمت «مستوفی نظام» را به عهده داشت.
محمدتقی خان پس از مرگ محمدشاه و به کیب مقام پادشاهی توسط ناصرالدین شاه، به‌عنوان صدراعظم ایران انتخاب شد. او در دورانکوتاه صدارت خود در راستای پیشرفت کشور اقدامات بسیاری انجام داد که می‌توان از میان آن‌ها به گسترش روابط خارجی، ایجادسفارت‌خانه‌های دائمی در کشورهای دیگر، اصلاحات در دستگاه‌های دولتی، تاسیس مدرسه دارالفنون و توسعه پست‌خانه‌ها وچاپارخانه‌ها اشاره کرد. امیرکبیر دارای القاب زیادی از جمله کربلایی محمد تقی، میرزا محمدتقی‌خان، مستوفی نظام، وزیر نظام، امیرنظام، امیرکبیر و امیراتابک اعظم بود.
امیرکبیر پس از حدود سه سال صدارت با دسیسه درباریان و مادر شاه از سمت خود برکنار و به کاشان تبعید شد. او حدود ۴۰ روز بعددر باغ فین کاشان توسط علی خان حاجب‌الدوله به قتل رسید. روز ۲۰ دی، سالروز درگذشت امیرکبیر در تقویم «روز ملی توسعه» نام‌گذاری شده است.
زندگی‌نامه امیرکبیر
میرزا محمدتقی فراهانی، در تاریخ ۱۹ دی ماه سال ۱۱۸۵ خورشیدی در روستای هزاوه منطقه فراهان، از توابع شهرستان اراک متولدشد. خانواده پدری و مادری میرزا تقی خان از طبقه پیشه‌ور بودند. پدر او، کربلایی قربان از آشپزان دربار قائم مقام اول، خاندان بزرگقریه مهرآباد بود و مادر او که فاطمه سلطان نام داشت، دختر استاد شاه محمدبنا از اهالی فراهان بود.
محمدتقی در دوره کودکی با فرزندان خردسال قائم مقام اول همبازی بود. مورخان نقل کرده‌اند که او مسئولیت انتقال ظروف غذا به حجرهدرس فرزندان قائم مقام را به عهده داشت و همین امر سبب می‌شد پس از بردن ظرف‌های غذا پشت در حجره مانده و به درس‌ها گوش فرادهد. در روایت‌ها آمده است که روزی قائم مقام از فرزندان خود سوال درسی می‌پرسد؛ اما هیچ یک موفق به پاسخگویی نمی‌شوند. امیرکبیر جواب سوال را می‌دانست و به آن پاسخ می‌دهد؛ پس از این اتفاق قائم مقام به او انعامی می‌دهد؛ اما او قبول نمی‌کند و درعوض از قائم مقام می‌خواهد تا به او اجازه دهد به‌همراه فرزندان او از کلاس‌ها بهره ببرد. محمدتقی شیوه‌های منشی‌گری، نامه‌نگاری وصدور احکام دیوانی را از قائم مقام یاد گرفت تا اینکه قائم مقام پس از مدتی تحریر و نگارش پاره‌ای از احکام و نوشته‌ها را بر عهدهمحمدتقی خان گذاشت. محمدتقی پس از رسیدن به سن جوانی موفق شد سمت منشی‌گری در خانه قائم مقام را به دست آورد.
در سال ۱۲۰۸ شمسی، پس از قتل گریبایدوف در ایران، امیرکبیر هنگامی که تنها ۲۲ سال داشت به دستور قائم مقام مامور شد تا برایعذرخواهی به‌همراه «خسرو میرزا» به روسیه تزاری سفر کند. دومین ماموریت او نیز زمانی صورت گرفت که او وزیر نظام آذربایجانبود. در این ماموریت او به‌همراه ناصرالدین میرزا که در آن زمان ولیعهد بود به ایروان سفر کرد تا با تزار روسیه که به این شهر آمده بودملاقات کند. اولین ماموریت مهم سیاسی امیرکبیر زمانی بود که او به ریاست هیئت نمایندگی ایران در کنفرانس «الرزنه الروم» برای حلاختلافات مرزی با دولت عثمانی برگزیده شد که این ماموریت دو سال به طول انجامید.
اقدامات و اصلاحات امیرکبیر
از آن‌جایی‌که افراد زیادی پس از مرگ محمدشاه رویای کسب مقام صدارت را در سر می‌پروراندند، پس از انتخاب محمدتقی خانبه‌عنوان صدراعظم اعتراضات و مخالفت‌هایی علیه او شکل گرفت. اولین شورش، چهار ماه و نیم پس از انتخاب امیرکبیر، شورشسربازان آذربایجانی پاسدار ارگ بود که در تهران و با تحریک برخی درباریان صورت گرفت. طی این شورش ۲۵۰۰ سرباز خانهامیرکبیر را محاصره کردند و خواستار برکناری او از مقام صدارت شدند. در روز دوم این شورش بین محافظان منزل امیر و سربازانآشوب‌گر درگیری ایجاد شد و موجب کشته شدن دو تن از محافظان شد؛ تا اینکه چند روز بعد این شورش به کمک افرادی از جمله میرزاابوالقاسم امام جمعه و عباسقلی خان جوانشیر فرونشست. در این شورش مردم تهران طرفدار امیرکبیر بودند و با بستن مغازه‌های خود ومبارزه با شورشگران این حمایت را اعلام کردند.
از اقدامات مهم دیگر امیرکبیر تاسیس مدرسه «دارالفنون» است. او در دوران صدارت خود دریافت که کشور ایران از علوم جدید بی‌بهرهو تا حدودی عقب افتاده است. او برای حل این مشکل دو راه پیش رو داشت؛ اول اینکه شاگردانی که قصد تحصیل دارند را با هزینههنگفت به اروپا اعزام کند و دوم اینکه معلمانی را از اروپا به ایران بیاورد تا از این طریق شاگردان بیشتری هم آموزش ببینند. او درنهایت موفق شد مدرسه دارالفنون را در هفت شعبه تاسیس کند. امیرکبیر، عزیز خان مکری، داماد خود را به‌عنوان اولین رئیس دارالفنونانتخاب کرد. در این مدارس علوم مهندسی، پزشکی، داروسازی و معدن به جوانان آموزش داده می‌شد. اولین دانش‌آموزان این مدارسشاهزادگان قاجار بودند و بسیاری از معلمانی که در این مدارس تدریس می‌کردند از کشورهای اتریش، اسپانیا، ایتالیا و فرانسه بهایران آمده بودند.
دومین اقدام مهم امیرکبیر پایه‌گذاری روزنامه «وقایع اتفاقیه» است. اولین شماره از این روزنامه در تاریخ ۱۸ بهمن سال ۱۲۲۸ شمسیمنتشر شد. در این روزنامه اخبار داخلی از جمله خبرهای مربوط به دربار، عزل و نصب‌ها و اعطای مقام‌ها منتشر می‌شد. این روزنامه‌همچنین دارای بخش‌های دیگری مربوط به شهرهای دیگر ایران، بخش خارجی و حوادث بود.
ازدواج امیرکبیر
امیرکبیر در طول عمر خود دو بار ازدواج کرد. او اولین بار با دخترعموی خود «جان‌جان خانم» ازدواج کرد و در دوره صدارت خود از اوجدا شد و حاصل این ازدواج سه فرزند بود که یکی از آن‌ها پسر و دو فرزند دیگر دختر بودند. دومین همسر امیرکبیر، خواهر ناصر‌الدینشاه «ملک‌زاده خانم» ملقب به عزت‌الدوله بود. عزت‌الدوله در هنگام ازدواج حدودا ۱۶ و امیرکبیر ۴۳ سال داشت. بنا بر نامه‌ای به جامانده از آن زمان که از طرف امیرکبیر به ناصرالدین شاه نوشته شده است، امیر تمایلی به این ازدواج نداشته است و این ازدواج بهدستور ناصرالدین شاه صورت گرفته است.
توطئه قتل امیرکبیر
با وجود اینکه امیرکبیر از ابتدای دوره صدارت خود مورد عداوت برخی درباریان بود، اما این دشمنی‌ها پس از سه سال به اوج خودرسیدند. دلیل این دشمنی‌ها کاهش مزایا و دور نگه داشتن شاه از خویشان و بستگانش بود. مهدعلیا، مادر ناصرالدین شاه و میرزاآقاخان نوری رهبری گروه مخالفان که روزبه‌روز به تعداد آن‌ها اضافه می‌شد را بر عهده داشتند. حلقه گسترده مخالفان امیرکبیر، نشاناز انزوای روز افزون وی بود. مخالفان سعی داشتند شاه را به این باور برسانند که امیرکبیر به‌دنبال برکناری او و به دست آوردنتاج‌وتخت پادشاهی است. این اتفاقات موجب ایجاد بدگمانی در ذهن شاه نسبت به امیرکبیر شد تا اینکه امیرکبیر دریافت نفوذش برشاه کاهش یافته است. در نهایت، شاه ایران در روز ۲۰ آبان ۱۲۳۰ (دو ماه قبل از روز قتل) امیرکبیر را از صدارت عزل کرد.
چه کسی مسبب قتل امیرکبیر بود؟
از آنجایی که اقدامات و برنامه‌های اصلاحی امیرکبیر به مذاق بسیاری از دولت‌مردان خوش نمی‌آمد، می‌توان عوامل زیادی را در قتل اوموثر دانست. یکی از این افراد که نقش چشمگیرتری نسبت به بقیه مخالفان داشت و در نهایت هم موفق به عزل و در نهایت قتل امیرکبیرشد، مهدعلیا، مادر شاه و مادر زن امیرکبیر است.
آرامگاه امیرکبیر کجاست؟
آرامگاهجسد امیرکبیر ابتدا در گورستان «پشت مشهد» کاشان دفن شد اما چند ماه بعد پیکر او به درخواست همسرش به کربلا منتقل شد و دراتاقی به خاک سپرده شد که به روی صحن حرم مطهر امام حسین (ع) باز می‌شود.
—————————————————-
اگر از این مقاله لذت بردید از مقاله قبلی ما نیز دیدن کنید.
