عوامل موثر در شکل‌گیری شخصیت چیست؟
برای درک این‌که آیا می‌توان شخصیت را تغییر داد، باید بفهمیم که شخصیت چگونه شکل می‌گیرد. در شکل‌گیری شخصیت عوامل گوناگونی نقش دارند. پیوند میان این عوامل شخصیت افراد را به گونه‌ای که هستند پدید می‌آورد. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- ژنتیک و وراثت
- والدین
- شیوهٔ فرزندپروری
- محیط زندگی
- تجارب زندگی
- سبک زندگی
آیا شخصیت ثبات دارد؟
زیگموند فروید پدر روانکاوی بر این باور بود که سنگ بنای شخصیت در سن ۵ سالگی گذاشته می‌شود و شخصیت افراد در طول زندگی الگویی نسبت پایدار دارد که تغییر در آن کاری بسیار دشوار است.
روانشناسان مدرن نیز بر این باورند که شخصیت در طول زندگی نسبتاً ثابت و پایدار است. در عوامل موثر در شکل‌گیری شخصیت به ژنتیک و وراثت اشاره کردم. برخی از ویژگی‌های شخصیت مواردی هستند که ما از والدین به ارث می‌بریم. برای نمونه افرادی که دچار اسکیزوفرنی هستند به احتمال زیاد والدینی مبتلا به طیف اسکیزوفرنی داشته‌اند. در نتیجه در برخی از شرایط الگوها ثبات دارند. البته ارتباط میان ژنتیک و محیط می‌تواند تغییرات گوناگونی را در شخصیت افراد به همراه داشته باشد.
برای نمونه، ممکن است که فرد از نظر ژنتیکی، شخصیتی اجتماعی و سازگار با شرایط باشد. ولی کار کردن در یک محیط استرس‌زا می‌تواند این موارد را تغییر دهد. همان‌گونه که در تعریف شخصیت گفتم، الگوها، قابل پیش‌بینی هستند. این به این معنی است که ما انتظار داریم فرد در شرایط گوناگون رفتاری خاص انجام دهد. این به معنی همان ثباتی است که در شخصیت افراد وجود دارد.
شخصیت نسبتاً پایدار است.
با وجود ثباتی که در شخصیت وجود دارد باید بگوییم که این پایداری نسبی است. با وجود این‌که در عوامل ژنتیکی نقشی نداریم. اما می‌توانیم سبک زندگی را تغییر دهیم یا عوامل محیطی را تا حدی کنترل کنیم. همان‌گونه که گفته شد، ارتباط عوامل تشکیل‌دهندهٔ شخصیت با یک‌دیگر، هویت و شخصیت ما را پدید می‌آورد. پس تغییر در هر یک از این بخش‌ها می‌تواند روی ساختار شخصیت ما اثر مثبت یا منفی بگذارد. فردی را فرض کنیم که ده سال اعتیاد داشته است. اما ناگهان تصمیم می‌گیرد اعتیادش را کنار بگذارد. او عادت‌ها و رفتارهای ناهنجار را کنار می‌گذارد. از موقعیت‌های وسوسه برانگیز دوری می‌کند و دوستان ناسالمش را کنار می‌گذارد.
در نتیجه می‌تواند اعتیاد را برای همیشه کنار بگذارد. اگر شخصیت همیشه ثبات داشت نمی‌توانستیم هیچ اختلال روانی را درمان کنیم. در نتیجه افرادی که افسرده بودند یا از اضطراب رنج می‌بردند هرگز درمان نمی‌شدند. یا کسانی که دچار اختلالات شخصیت بودند درمان نمی‌شدند. چون در درمان اختلالات روانی روی تغییر رفتارهای ناکارآمد و باورهای نادرست تمرکز ویژه داریم.
چرا در برابر تغییر شخصیت مقاومت می‌کنیم؟
عوامل گوناگونی از تغییر در شخصیت جلوگیری می‌کنند. بیایید شخصیت را مانند یک قالب شیرینی‌پزی فرض کنیم. شکل این قالب بر پایهٔ عوامل ژنتیکی، محیطی، رفتارهای والدین، فرزندپروری، تجارب زندگی، فرزندپروری و … ساخته شده است. ما در این قالب جای گرفته‌ایم و تغییر شکل ما کاری آسان نخواهد بود. از دیدگاه روانکاوی افراد در برابر تغییرات بنیادین شخصیت و رفتار مقاومت می‌کنند. این مقاومت به این دلیل بروز پیدا می‌کند که فرد با تغییر شرایط دچار اضطراب و پریشانی می‌شود. پس در برخی از شرایط افراد با کمک مکانیزم‌های دفاعی تلاش می‌کنند تا شرایط را به گونه‌ای که هست حفظ کنند؛ به این امید که بتوانند اضطراب را کاهش دهند.
الگوهای ثابت فکری و رفتاری باعث پدید آمدن طرحواره در فرد می‌شود. منظور از طرحواره (Schema) باورهای بنیادین و الگوهای فکری است که پیرامون یک موضوع در ذهن فرد شکل گرفته‌اند و زمینه‌ساز بروز رفتارهای خاصی می‌شوند. طرحواره‌ها می‌توانند کنترل افکار، هیجانات و رفتارهای فرد را در دست بگیرند. در نتیجه شکل‌گیری طرحواره، تغییر در شخصیت دشوارتر خواهد شد.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد که شخصیت قابل انعطاف و تغییر پذیر است.
در مورد این‌که آیا مردم واقعاً می‌توانند ویژگی‌های شخصیتی خود را تغییر دهند، شواهد کمی بحث برانگیز است. بسیاری از افراد تلاش می‌کنند که شخصیتشان را تغییر دهند؛ چه به کمک روان‌شناس و چه با کوچینگ و برنامه‌های انگیزشی. اما هنوز در مورد این‌که این روش‌ها در دراز مدت چه اثری دارند اختلاف نظر وجود دارد.
یافته‌های پژوهشی روانشناسان در دانشگاه ایلینویز نشان می‌دهد که بیش‌تر مردم از شخصیت خود ناراضی هستند و آرزو می‌کنند در جهت مثبت تغییر کنند.
آیا پیگیری فرآیند درمان می‌تواند شخصیت را ظرف مدت کوتاهی تغییر دهد؟
برای پاسخ به این سوال نیز بیش‌تر بر روی ۵ خصوصیت اصلی شخصیتی تمرکز کرده‌اند.
- برونگرایی
- پایداری عاطفی
- قدرت پذیرش تجربیات
- وظیفه‌‌شناسی
- داشتن وجدان و سازگاری
گردآوری: فاطمه اکبرزاده
اگر از خواندن این مقاله لذت بردید از مقاله قبلی ما نیز دیدن کنید.
روی لینک زیر کلیک کنید.
