زنجبیل و فواید آن
نویسنده: طیبه فرهانی (پژوهشگر طب سنتی)
زنجبیل، گیاه بسیار مفید با خواص درمانی متعدد
هر گياه در طبيعت به طور حتم داراى خواص و فوايدى است، در اين بين گياهانى كه در قرآن بر آن تاكيد شده داراى خواص بىشمارى است.
در آيه شريفه ۱۷ سوره انسان خداوند به اهل بهشت وعده فرموده كه به پاداش كارهاى نيكويشان در دنيا، به آنان شراب طهوری مى نوشاند با طعم زنجبيل.
خواص درمانى زنجبيل در مطالعات مختلف بررسى شده است. تحقيقات علمى جديد نشان مى دهد كه نه تنها از نظر ادويه بلكه از نظر خواص درمانى و براى پيشگيرى تعداد زيادى از ناراحتى ها نيز كاربرد دارد.
امام رضا عليه السّلام مى فرمايد: «اگر مايل هستيد فراموشى و نسيان شما كم شده و كارهاى روزانه را به خوبى انجام دهيد زنجبيل و عسل ميل نماييد».
خاستگاه زنجبيل چين و هند است و در اين كشورها بیش از ۴۰۰۰ سال در پخت و پز غذا مصرف می شود. زنجبيل به عنوان دارو از دوران باستان مصرف مى شده. در آسيا از قرن ها پيش از زنجبيلِ خيسانده و يا دَمكرده براى درمان معده يا درد شكم استفاده مى كردند.
در حال حاضر بسيارى از كشورهاى جهان به ميزان فراوان زنجبيل توليد مى كنند و از آن در تهيه مواد خوراكى، نوشيدنى، شيرينى، بيسكويت، غذاهاى پرادويه، نان زنجبيلى، شربتها و مرباها استفاده می کنند.
زنجبيل با نام انگليسى (Ginger) يكى از گياهان دارويى است با نام علمى (Zingiber officinalis)، قسمت مورد استفاده آن ساقه متورم شده زيرزمينى آن است كه ريزوم نام دارد. اين گياه در شمال ايران و هندوستان و بنگلادش و چين و سرزمين هاى مشرق زمين مى رويد. هم در نواحى كوهستانى و هم در دشتها مى رويد بهترين نوع زنجبيل آنست كه از چين مى آورند.
طبيعت زنجبیل گرم و خشك است حكماى طب سنّتى و طب جديد معتقدند زنجبيل داروئى است که تقويت كننده حافظه و قواى مغزى (به خصوص اگر با عسل مخلوط شود)، دستگاه گوارش و كبد است.
قدرت جنسى را زياد مىكند. اخلاط غليظ، بلغمهاى چسبيده به ديواره دستگاه گوارش و رطوبات زیاد دماغ و حلق و بينى را دفع مى کند.
كرم معده و يرقان و تقطير بول (قطره قطره آمدن ادرار) و اسهالى كه از غذاى مسموم باشد را رفع مي كند. برای گرم مزاج ها مضر و در سرد مزاج ها مخصوصا بلغمى ها مفید مي باشد. برای رفع ضررش باید همراه عسل و یا روغن بادام مصرف شود.
زنجبيل براى درمان سوء هاضمه، نفخ، قولنج، استفراغ، تشنج موضعى، حالتهاى دردناك معده و تنگى نفس بسيار موثر است. ضد تهوع، مقوى قلب، ضد لخته شدن خون، ضد باكترى، آنتى اكسيدان، ضد سرفه، ضد سموم كبدى، ضد التهاب، ادرارآور، محرك، كاهش اسپاسم، كاهش دهنده ی دردهاى قاعدگى، محرك سيستم ايمنى، پايين آورنده كلسترول خون، ضد نفخ، افزايش ترشحات رودهاى– معدى، علاج ناتوانى معده، روده ها، محرك هضم غذا، اشتهاآور بوده و بيمارى قى و اسهال را هم بند مى آورد.
مطالعات نشان داده كه زنجبيل مىتواند باعث جلوگيرى از تهوع ناشى از عمل جراحى و شيمى درمانى شود و مصرف يك گرم پودر زنجبيل در جلوگيرى از تهوع و استفراغ بعد از عمل جراحى به اندازه داروهاى آرام بخش موثر بوده است.
از نظر علمى مشخص شده است كه اثر زنجبيل براى پيشگيرى از آشفتگى و دل بهم خوردن حاصل از چرخيدن سر، و یا تهوع در مسافرت هاى هوايى حتى از داروهاى معروف شيميايى نظير درامامين نيز بيشتر است.
تحقيقات ديگرى نشان داده است كه زنجبيل براى پيشگيرى و رفع ناراحتى زنانه بنام مورنينگ سيكنس (آشفتگى و حالت تهوع و قى است كه به اغلب زنان باردار در ماههاى اوليه باردارى دست مىدهد و اين حالت بخصوص صبح ها بيشتر است و ممكن است شامل سردرد– سرگيجه – خستگى مفرط نيز باشد و معمولا پس از ۴- ۳ ماهگى رفع مىشود) نيز بسيار مؤثر است.
همچنين مصرف زنجبيل باعث بهبود برخى از علايم همراه با قاعدگى، مانند خستگى، عصبانيت، گرفتگى عضلانى و دفع لخته می شود. به علاوه زنجبيل خاصیت ضدّ افسردگى و ضدّ اسهال دارد و از آنتى اكسيدان هاى نيرومند است.
زنجبيل در ژاپن در سطح گستردهاى مورد بررسى قرار گرفته است و مشخص شده است كه زنجبيل تازه و زنجبيل خشك هر دو مسكن درد هستند و از قى و آشفتگى جلوگيرى مى كنند، ترشح اسيد معدى را متعادل مى سازند، فشارخون را کاهش مى دهند و محرّك قلب است.
تحقيقات نشان داده كه زنجبيل براى درمان اولسرها و زخمهاى معده و روده مؤثر است. و از اين نظر با داروهاى شيميايى معروف ضد اولسر رقابت مى كند بدون اينكه عوارض جانبى آنها را داشته باشد. اين اثر زنجبيل به علت وجود ترکیبات زين جىبرن و ترپنوئيد و جينجرول در آن مى باشد.
زنجبيل براى هضم غذا مفيد مىباشد و تخليه معده را تسهيل مى كند و ناراحتى احساس سنگينى و پرى معده را كه اغلب پس از پرخورى دست مى دهد رفع مىکند.
و بالاخره مشخص گرديده است كه زنجبيل در بدن شبيه يك دسموتاژن از تغييرات سلولى كه در اثر موتاسيون (جهش) به وجود آمده و منجر به ابتلا به سرطان مىشود، جلوگيرى مىكند و از نظر ضدّ سرطان بودن در مرتبه ی بالایی قرار دارد.
در شرايط آزمايشگاهى آثار آنتى بيوتيك نشان داده و باكترى هاى سالمونلا (Salmonella) و استافيلوكوك (Staphylococus) را از بين مى برد. زنجبيل براى كاهش حرارت بدن در موارد تب هاى شديد مؤثر است و خواص ضد باكترى و ضد ويروس و ضد قارچ زنجبيل به سيستم دفاع بدن كمك شايانى مى كند و در نتيجه براى مقابله با سرماخوردگى زنجبيل را در رديف داروهاى مؤثر قرار مى دهد.
يكى از محققان كه رئيس تحقيقات گياهان دارويى در بولدر كلرادو مى باشد مى نويسد اولين تجربه من با زنجبيل ۲۰ سال قبل و موقعى بود كه مبتلا به برونشيت سختى شده بودم.
پس از اينكه يك هفته از شربت دارويى شيميايى سين هاى معمول استفاده كرده و نتيجه اى براى تخفيف ناراحتى سينه ام نگرفته بودم دست به دامن زنجبيل شدم و با كمال تعجب پس از خوردن يك ليوان آب داغ كه در آن نصف قاشق مربّاخورى ريشه زنجبيل كوبيده بصورت گرد ريخته و با مقدارى عسل مخلوط شده بود احساس راحتى نمودم.
تحقيقات دانشمندان ژاپنى نشان مى دهد كه زنجبيل خاصيت ضد هيستامين دارد و اثر آن بر ضد سرفه رقيب اثر كودئين است (Codeine).
زنجبيل بعنوان ضد درد اثرش شبيه اثر آسپيرين است بدون اينكه اثر سميت آسپيرين را داشته باشد. زنجبيل با تأثير روى تركيبات طبيعى بدن بنام ايكوزانوئيدها (eisosanoide) خاصيت كاهش عكسالعمل هاى شديد حساسيتى و آلرژيك دارد.
زنجبيل اثر ضد انعقاد خون دارد بنابراين براى جلوگيرى از حمله هاى قلبى و حمله هاى مغزى مفيد است يك تحقيق عملى كه گزارش آن در مجله پزشكى نيوانگلند منتشر شده نشان مى دهد كه عصاره زنجبيل از انباشته شدن و افزايش پلاکت ها در خون كه عامل كليدى لخته شدن خون در رگها مى باشد جلوگیری می کند و يكى از مؤثرترين مواد طبيعى در برقرارى جريان خون و جلوگيرى از لخته شدن آن است.
تحقيقات به عمل آمده در دانمارك نشان مى دهد كه در اين زمينه، زنجبيل حتّى از سير و پياز كه هر دو در برقراری جريان خون شهرت به سزايى دارند هم مؤثرتر است.
زنجبیل مانند عامل ضد التهاب و مسكن درد نيز اثر مى گذارد، مصرف زنجبيل براى جلوگيرى از سردردهاى ميگرن و نوعى آرتروز به نام اوستئوآرتريت اثر مفيد دارد، علايم ناراحتى هاى آرتروز روماتيسمى را از بين مى برد و لذا احتمالا براى تسكين آرتروز اثر مفيد دارد.
روغن زنجبيل از محركه اى بسيار قوى و گرم محسوب مىشود، كه ماساژ صحيح آن مى تواند تاثير بسيار مناسبى بر سيستم گردش خون داشته باشد. روغن زنجبيل را مىتوان با روغن هاى ديگر رقيق كرده و براى تسكين دردهاى ناشى گرفتگى عضلات، درد مفاصل، رماتيسم، دردهاى كهنه عضلانى، كاهش دماى بدن بويژه شب ها استفاده کرد.
طیبه فرهانی– دکترای بیولوژی و پژوهشگر طب سنتی
tebbesonnati.farhani_tayyebeh
