شطرنج
ورزش شطرنج
توضیح مختصر :
شطرنج ورزشی است که در آن دو بازیکن با استفاده از یک صفحه مربع شکل و تعدادی مهره با هم رقابت می کنند. صفحه شطرنج شامل ۶۴ خانه هم اندازه است و هر شطرنج باز ۱۶ مهره دارد که یکی از آنها « شاه » است. در جریان مسابقه ، هر بازیکن می کوشد مهره هایش را طوری روی صفحه حرکت دهد که مهره شاه حریف را به خطر بیندازد و به اصطلاح « کیش » کند. بازیکنی که نتواند رفع کیش کند بازنده است.
تاریخچه :
پیدایش شطرنج را به اقوام مختلفی نسبت داده اند. از جمله به ایرانیان ، هندیان ، مصریان ، چینی ها و…. اما قدیمی ترین نوشته ها و آثاری که در آن ها به شطرنج اشاره شده است ، مربوط به کشور هند هستند . از حدود دو هزار سال پیش ، بازی هایی در این سرزمین برگزار می شده است که آن ها را نیای شطرنج می دانند.
شطرنج های هندی :
در هند باستان دو نوع بازی شبیه به شطرنج امروزی برگزار می شد : چتوراجی ( چهار پادشاه ) و چتورانگه ( چهار دست ) . در چتوراجی چهار نفر بازی میکردند و هر کدام یک شاه ، یک فیل ، یک اسب ، یک کشتی و چهار پیاده داشتند.
اما بازی دوم شباهت بیشتری به مسابقات امروزی داشت .نام این بازی به چهار دسته ( پیاده ، اسب ، فیل و ارابه جنگی ) در آرایش نظامی اشاره داشت. مهره پیاده نماد پیاده نظام ، اسب نماد سواره نظام ، فیل نشانه فیل های جنگی و رخ نماد ارابه های جنگی یود. پادشاه و وزیر نیز در مرکز لشگر ، نقش فرمانده را بر عهده داشتند.
این بازی با حضور دو رقیب در کنار صفحه ای با ۶۴ خانه (۸*۸ ) برگزار می شد.این خانه ها همه یک رنگ بودند و « آشتاپادا» نام داشتند که مقدس شمرده می شد.
در طول قرن ها شطرنج از هند به مناطق دیگر جهان انتقال یافت . از جمله به ایران رسید و با ورود مسلمانان به کشور ما مورد توجه آنها قرار گرفت . ایرانیان این ورزش را « چترنگ » می نامیدند اما اعراب که حروف« چ » و « گ» را در الفبای خود نداشتند به جای واژه چترنگ از واژه « شطرنج» استفاده کردند.
خلفای عباسی علاقه فراوانی به شطرنج داشتند و مسابقات شطرنج در حضور آن ها برگزار می شد. از جمله این خلفا می توان به واثق بالله و متوکل اشاره کرد. با گذشت زمان و در قرن سیزدهم تا پانزدهم میلادی ،شطرنج امروزی به سرزمین هایی چون فرانسه ، اسپانیا ، و ایتالیا راه یافت و قوانین امروزی برای آن وضع شد . در اواخر قرن ۱۸ میلادی و با تلاش های فرانسوآ فیلیدور فرانسوی،شطرنج قوانینی مشابه مقررات امروزی پیدا کرد .
مهره های شطرنج :
هر شطرنج باز در ابتدای مسابقه ۶ نوع مهره دارد . ۱ شاه ، ۱ وزیر ، ۲ اسب ، ۲ فیل ، ۲ رخ و ۸ پیاده . در اولین ردیف از هشت ردیف صفحه ی شطرنج ، شاه ، وزیر ، اسب ، فیل و رخ قرار می گیرند . ترتیب قرار گرفتن مهره ها از راست به چپ عبارت اند از : رخ ، اسب ، فیل ، شاه ، وزیر ، فیل ، اسب ، رخ . دومین ردیف به پیاده ها ( سرباز ها ) اختصاص دارد . و در کلیه ی خانه های این ردیف مهره های پیاده قرار می گیرند .
نحوه ی حرکت مهره ها :
شاه :
تمام مهره های شطرنج وظیفه دارند از این مهره محافظت کنند . در صورتی که یک شطرنج باز امکان محافظت از شاه خود را از دست بدهد ، بازی با شکست او به پایان می رسد .
وزیر :
حرکت وزیر ترکیبی از حرکات فیل و رخ است و به همین دلیل ، وزیر با ارزش ترین مهره ی شطرنج به حساب می آید . این مهره در طول مسابقه می تواند به صورت مستقیم و ضرب دری حرکت کند .
رخ ( قلعه ) :
این مهره به طور مستقیم حرکت می کند و محدودیتی در جهت حرکت و تعداد خانه های حرکت ندارد ؛ یعنی در صورتی که مهره ای جلوی آن نباشد ، می تواند به راست ، چپ ، جلو یا عقب حرکت کند .
اسب :
اسب تنها مهره ی شطرنج است که در هنگام حرکت می تواند از روی مهره های خودی یا مهره ی حریف حرکت کند . شکل حرکات اسب به صورت حرف «L » انگلیسی است اما جهت حرکت آن محدودیتی ندارد . به این ترتیب که می تواند دو خانه به یک سمت برود و آنگاه یک خانه در جهتی عمود بر جهت حرکت قبل پیش برود (مثلا دو خانه به سمت راست ، آنگاه یک خانه به سمت بالا یا پایین )
فیل :
حرکت فیل نیز همچون رخ در تعداد خانه ها محدودیتی ندارد . اگر مسیر فیل باز باشد ، این مهره می تواند تا ۷ خانه نیز پیش برود . تنها تفاوت حرکت فیل با رخ این است که فیل به صورت ضرب دری حرکت می کند . به همین دلیل ، فیلی که در ابتدای بازی در خانه ی سیاه قرار گرفته ، تا آخر مسابقه در خانه های سیاه و فیلی که از ابتدا در خانه ی سفید قرار گرفته است ، تا انتها در خانه های سفید حرکت می کند .
پیاده ( سرباز ) :
سرباز در اولین حرکت می تواند یک یا دو خانه به جلو حرکت کند اما پس از آن ، تنها می تواند یک خانه به جلو حرکت کند . سرباز مهره های حریف را به صورت ضرب دری مورد تهاجم قرار می دهد و از بازی خارج می کند ؛ به این صورت که اگر در سمت راست یا چپ خانه ی رو به روی سرباز مهره ای از حریف وجود داشته باشد ، سرباز می تواند وارد آن خانه شود و مهره ی حریف را از بازی خارج کند .
تعوض مهره :
تنها مهره ی قابل تعویض در شطرنج ، پیاده است . هرگاه یک پیاده به هشتمین ردیف رو به روی خود ( ردیف انتهای صفحه ی شطرنج ) برسد ، شطرنج باز آن را از بازی خارج می کند و به جای آن ، مهره ای دلخواه ( وزیر _ رخ _ اسب _ فیل ) را به میدان می آورد .
با توجه به اهمیت وزیر ، طبیعی است که شطرنج باز به جای پیاده از یک وزیر جدید استفاده کند . به جای هر تعدادی از مهره های پیاده که به انتهای صفحه برسند ، شطرنج باز می تواند از مهره های جدید استفاده کند . در بهترین حالت ، با رسیدن هر هشت پیاده به ردیف انتهای صفحه ، او می تواند به طور هم زمان صاحب هشت وزیر شود .
پایان مسابقه :
مسابقه ی شطرنج را همواره شطرنج بازی که مهره ی سفید دارد ، آغاز می کند و پس از او نوبت به مهره ی سیاه می رسد . هر یک از دو شطرنج باز ، به نوبت یک حرکت انجام می دهد و در طول مسابقه می تواند مهره های حریف خود را ، که در مسیر حرکت مهره های اوست ، از بازی خارج کند .
تنخا مهره ای که نمی توان آن را از بازی خارج کرد ، « شاه » است اما در صورتی که شاه یکی از شطرنج باز ها در مسیر حرکت حریف قرار گیرد و نتواند از مسیر مهره های او خارج شود ، بازی به سود حریف پایان می یابد . در این حالت ، می گوییم که نفر برنده ، شطرنج باز بازنده را « مات » کرده است .
در مسابقات شطرنج ، بازیکنی که حریف خود را شکست دهد ، صاحب ۱ امتیاز می شود و نفر شکست خورده امتیازی کسب نمی کند اما اگر مسابقه مساوی شود ، هر یک از شرکت کنندگان ۵ / ۰ امتیاز خواهد گرفت .
_______
گردآوری: مرسده رنجبر
