کتاب خواندند و توسعه یافته شدند؟
شاید شما هم مکرراً با جمله هایی مواجه شده باشید که با « ملتی که کتاب نخوانَد… »آغاز می شوند و در ادامه هر نوع عقب ماندگی، فرومایگی و توسعه نیافتگی را به نخواندن کتاب ربط می دهند.
در این نوع جمله ها، در یک طرف یک ایکس بزرگ به نام کتاب قرار دارد_که در واقع معجزه گر است_ و در طرف دیگر هم چند ایگرگ، که در ظاهر همهٔ آنها از عواقب نخواندن کتاب و به بیان بهتر قهر یک ملت با کتاب است.
آیا واقعاً این گونه است؟
- آیا به راستی اگر ملتی کتاب بخواند، همهٔ مشکلات ریز و درشتش حل می شود؟
- آیا مسیر ساده ای بین خواندن کتاب و حل مشکلات رفتاری در زندگی روزمره و همچنین حل مشکلات ساختاری بزرگتر در جامعه وجود دارد؟
- اگر من در این جا مدعی باشم کسانی که کتاب می خوانند در مقایسه با کسانی که کمتر کتاب می خوانند یا اصلا كتاب نمی خوانند مشکلات رفتاری کمتری دارند، تأیید خواهید کرد؟
- اساساً آیا بیشعوری آدم ها با کتاب نخوانی آنان ارتباط معناداری دارد؟
بی شک پاسخ قطعی به این سؤالات نیازمند تحقیقات علمی است و جواب حاضر و آماده ای برای آنها وجود ندارد، ولی دست کم طبق تجارب روزمره نمی توانم در پاسخ به آن پرسش اولیه بگویم بله، قطعاً!
بیایید پرسش را در سطح وسیع تری مطرح کنیم؛
- آیا، به نظر شما، برای مثال توسعه در کشوری مانند ژاپن با کتاب خوانی آغاز شد؟
- یعنی در ژاپن ابتدا میلیون ها جلد کتاب تولید شد، بعد مردم ژاپن خواندن کتاب ها را آغاز کردند و پس از مدتی توسعه یافته شدند؟
به نظر، این پرسش مهم است. توسعه یافتگی وضعیتی از جوامع نیست که صرفاً با رشد آگاهی عمومی تحقق یابد. توسعه یافتگی مرهون همکاری بخش های مختلف جامعه و، به عبارتی، همکاری های بین بخشی و گسترش روابط بین المللی، تولید یا وارد کردن دانش، و البته گسترش آگاهی های عمومی است. به علاوه، باید توجه داشت که مورد اخیر، یعنی رشد آگاهی های عمومی، نیز صرفاً با خواندن کتاب رخ نمی دهد.
در واقع ابزارهای ارتباطی مختلفی می توانند به رشد آگاهی های عمومی و گسترش افق دید مردم کمک کنند و کتاب تنها یکی از آنهاست.
همین پرسش را درباره آلمان نیز می توان مطرح کرد؛
- آیا پیشرفت آلمان پس از جنگ دوم جهانی مرهون کتاب خواندن آلمانی ها بود؟
- آلمانی ها کتاب خواندند و توسعه یافته شدند؟
- بیایید کمی در زمان به عقب تر برویم. آیا یکی از دلایل رشد فاشیسم قبل از جنگ دوم جهانی در آلمان و به قدرت رسیدن هیتلر و تحميل آن همه ویرانی به جامعه بین المللی به آن دلیل بود که مردم آلمان کتاب نمی خواندند؟
- و آیا در صورتی که آلمانی ها کتاب می خواندند، فاشیسم در آلمان رشد نمی کرد؟
بی تردید نمی توان گفت مردم آلمان در دوران هیتلر کتاب خوان نبودند و اگر کتاب می خواندند، هیتلر به قدرت نمی رسید. آنچه اهمیت دارد آن است که در آن دوران آلمانی ها چه کتابی می خواندند. پرسش اخیر بیانگر نکته مهم دیگری است.
علاوه بر خواندن یا نخواندن کتاب، ظاهراً پرسش این است که چه کِتاب هایی باید خواند. گاهی، علاوه بر قفسهٔ کِتاب های مورد علاقه تان در کِتاب فروشی ها، به سایر قفسه ها هم نگاه کنید.
کِتاب هایی در مقابل چشمان تان قرار می گیرند که حتی عنوان شان شما را صدها سال به عقب پرتاب می کند و وقتی آنها را در دست می گیرید، با تعجب متوجه می شوید که ده ها بار نیز در تیراژهای بالا چاپ شده اند و خواننده هم دارند.
این گروه از مردم هم کِتاب می خواند، ولی چه کتابی؟
این نکته را به این دلیل می گویم که نشان دهم موضوع کِتاب خوانی پیچیدگی های خاص خود را دارد و کِتاب همچون قرصِ معجزه‌گری نیست که، پس از قورت دادنش، تبدیل به انسانهای متمدن بشویم. نتیجه کِتاب خواندن هم گاهی جهالت، تحجر و نادانی است.
امیدوارم این پرسش های مرا به منزلهٔ مخالفت با کِتاب خواندن یا بی اهمیت جلوه دادنش تلقی نکنید. هنوز هم فقط زمانی هیجان زده می شوم که سطری درخشان در کتابی می یابم.
هنوز هم «یافتم یافتم هایم» فقط با خواندن کِتاب و مواجهه با سطری اثرگذار رخ می دهند. ولی واقعیت آن است که من معتقد نیستم ملتی که کِتاب بخواند همهٔ مشکلاتش حل می شود.
خلاصه کردن
«توسعه یافتگی» یا «بافرهنگ بودن» در کِتاب را کمی ساده انگارانه میدانم. از کِتاب نباید بیشتر از توانش انتظار داشت. جامعه پیچیدگی های خاص خودش را دارد. آگاه شدن افراد فقط به ترمیم بخشی از امور کمک می کند، و نه به رفع همه مشکلات. شاید خواندن یک کِتاب خوب حال مان را بهتر کند، ولی بهبود حال جامعه به هزار اما و اگر بستگی دارد.
نکته پایانی آن که کِتاب خواندن برای لایه هایی از جامعه (نظیر استادان، پزشکان، وکلا، سیاست مداران و…) نه تفنن بلکه ضرورت است. پرسش آن است که این لایه ها چقدر کِتاب می خوانند و چه کتِاب هایی می خوانند. اساساً کِتاب می خوانند؟
_______
نویسنده: فردین علیخواه ( جامعه شناس)
کتاب: از لذت انی تا ملال فوری
_______________
اگر به بخش فرهنگ و هنر علاقه مندید، از مقاله قبلی ما نیز دیدن کنید،
روی لینک زیر کلیک کنید:
________________________
