جشن بهار در آیین مردمان بلوچ
بلوچستان از دو منطقه سرحد و مکران تشکیل شده است که با وجود مشترکات زیاد در فرهنگ عامه،زبان و گویش محلی، آداب و رسوم،موسیقی و حتی مسکن عشایری با یکدیگر تفاوت دارند.در ادامه با ماه خاتون همراه باشید.
منطقه سرحد در بلوچستان ایران شامل سیستان،زاهدان،خاش و میرجاوه و منطقه مکران شامل شهرستان های سراوان،سیب وسوران ،مهرستان ، ایرانشهر،دلگان ،نیکشهر ،سرباز چابهار و کنارک است.
یکی از آئین ها و مراسم بجا مانده از ایران باستان مراسم جشن «بهارگاه» و «عید نوروز» است که در بین همه اقوام ایرانی به عنوان آئین کهن ملی و باستانی با اندک تفاوت هایی رواج دارد.
بهارچرانی
بسیاری از مراسم مربوط به نوروز و بهار که دراصطلاح محلی به آن «بهارگاه» و یا «نوکین روچ » (به معنای نوروز ) نامیده می شود. در منطقه سرحد مرتبط با چراگاه ، دام و محصولات دامی است. در این رابطه یکی از مراسم ویژه و مخصوص عید نوروز و جشن بهار که در منطقه سرحد بلوچستان رواج دارد. چیدن، آراستن و رنگ کردن پشم و شاخ گوسفندان است. دامداران منطقه سرحد پس از شستن گوسفندان و چیدن پشم دوطرف شکم گوسفندان ، شاخ آنها را با استفاده از حنا یا پوست انار رنگ می کنند. و گوسفندان آراسته را با بستن زنگوله به گردن وپای آنها به چراگاه می برند و به اصلاح «بهار چرانی» را جشن می گیرند .
در ایام قدیم هر طایفه منطقه جغرافیایی خاص خود را داشت وچراگاه دام هریک از طوایف مشخص بود. به همین منظور برای تمایز دام های هر طایفه صدای زنگوله و نوع رنگ روی پشم گوسفندان با دیگری تفاوت داشته است. از آنجا که در گذشته تعداد دام نیز به عنوان یکی از عوامل برتری در بین طوایف مطرح بود. این مراسم ضمن یادآوری فرا رسیدن بهار تعداد دام های هر طایفه را به عنوان یکی از ابزار های قدرت در این منطقه به نمایش می گذاشت. جشن بهار چرانی و یا «نوکین روچ» با توجه به رنگ آمیزی گوسفندان و تلفیق آنها با رنگ سبز در چراگاه ها یکی از جشن های زیبا و شاد در منطقه سرحد بلوچستان است.
گدام لدیی یا خانه تکانی
از دیگر مراسم موجود در ایام نوروز و بهار در منطقه سرحد بلوچستان مراسم «هلک لدیی» یا «گدام لدیی» به معنی خانه تکانی یا جابجایی مکان سکونت و جابجایی سیاه چادرها از منطقه زمستانی به چراگاه های بهاری وتابستانی است. بسیاری از دامداران و عشایر در ایام بهار برای دستیابی به چراگاه ها کوچ می کنند. و طبق مراسم خاص و ویژه ای نسبت به جمع آوری و جابجایی سیاه چادر ها اقدام می کنند.
لیکو چیست؟
در این مراسم تمامی افراد قبیله در یک حلقه دایره ای جمع شده و با خواندن آواها و آوازهای مخصوص توسط زنان که در اصطلاح محلی «لیکو» می گویند. با قبیله خداحافظی می کنند. در این مراسم زنان با خواندن سروده های وداع وخداحافظی به امید برگشت در سال بعد برای سردار و ریش سفید قبیله دعا می کنند. و از وی اجازه حرکت به سمت چراگاه ومکان جدید بهاری را کسب می کنند.
دامداران پس از رسیدن به منطقه جدید وچراگاه بهاری باری دیگر دایره وار حلقه می زنند. با اجرای مراسمی ضمن خواندن اشعاری با مضامین شاد علاوه بر توصیف چراگاه وطبیعت سبز نسبت به برپایی سیاه چادر ها اقدام می کنند.
پخت حلوا مدر
مردم بلوچ روز نخست بهار تمام کره وخامه هایی را که به روش سنتی تهیه شده است به روش محلی با آتش وسه پایه ودیگ مخصوص به روغن حیوانی تبدیل می کنند. آنها تفاله و ته مانده خامه و کره را با آرد گندم و ذرت خرد شده و خرمایی که از طرف دوستان وآشنایان مکرانی به عنوان هدیه نوروزی دریافت کرده اند. مخلوط کرده وحلوای مخصوص به نام حلوای «مَدَر» درست می کنند. بلوچ های مکران مقداری از این حلوای مَدَر را به عنوان عیدی برای دوستان و آشنایان مکرانی خود می فرستند.
کشک نوروزی
درایام نوروز مردم سرحد بلوچستان از شیر گوسفندانی که در همان سال برای نخستین بار زایمان کرده اند. پس از نخستین شیردهی از شیرآنها کشک ویژه ای تهیه می کنند. آنها به این کشک مخصوص «کشک نوروزی» می گویند. کشک نوروزی به طور معمول برای آشنایان و عزیزان خاص ازجمله تازه عروس ها و تازه داماد و زنانی که برای اولین بارحامله هستند اهدا می شود. به افرادی از طایفه که قهر بوده اند و تازه آشتی کرده اند هدیه داده می شود.
یکی دیگراز مراسم نوروزدر منطقه سرحد بلوچستان سوختن اسپند و دود کردن اسپند در روز نخست بهار و لحظه تحویل سال است. زیرا بلوچ ها اعتقاد دارند بلا ها در طول سال از خانواده آنها دور خواهد شد.
کاشت نخل عیدی بلوچ ها به طبیعت
جشن های بهارگاه و عید نوروز در منطقه مکران بلوچستان با نخل خرما و نخلستان و همچنین طبیعت گره خورده است. در این منطقه همزمان با فرا رسیدن فصل بهار مردم بلوچستان بالای در های قدیمی و چوبی را با شاخه های برگ سبز درخت خرما تزیین می کنند. تزیین سر در خانه های روستائیان پیش از سال نو و همچنین ایام نوروز نشانه استقبال از بهار طبیعت است.
نهال کاری در نخستین روز بهار یکی دیگر از مراسم مردمان بلوچ در ایام نوروز و در مکران بلوچستان است. در این مراسم روستائیان پا جوش ها و نهال های درختان خرما را که از قبل آماده کرده اند. طی مراسمی خاص و با خواندن آوای های محلی و استفاده از ابزار های سنتی در زمین غرس می کنند.
دست نهال چیست؟
آنها پاجوش های خرما را از بدنه اصلی نخل خرما جدا کرده و زیر ریشه آنها را با گونی می پوشانند. و سپس در کنار جوی آب می گذارند تا سبز شود. پس از این پاجوش های آماده شده را با فرارسیدن بهار در زمین می کارند. پاجوش های آماده شد خود حکم عیدی دارد. و از طرف بزرگترها برای کاشت در نخلستان به کوچک تر ها عیدی داده می شود. به این نهال های جوان که توسط نوجوانان در نخلستان ها کاشته می شود «دست نهال» می گویند.
پاجوش های کاشته شده از همان لحظه کاشت در نخلستان به نام شخص و عضو خانواده ثبت می شود. در هنگام تقسیم ارث پدر نیز به دیگر فرزندان خانواده تعلق نمی گیرد.
سرمه سایی
از دیگرمراسم خاص ایام بهارو نوروز که در هر دو منطقه سرحدو منطقه مکران بلوچستان به صورت مشترک اجرامی شود مراسم سرمه سایی است. در گذشته زنان بلوچ سنگ سرمه را با دست روی سنگی که وسط آن گود بود ریخته و سپس می سائیدند. برای استفاده در طول سال در ظرفی به نام سرمه دان نگهداری می کردند . همزمان با فرارسیدن بهار و لحظه تحویل سال زنان بلوچ به دختران خود به عنوان عیدی سرمه هدیه می دادند.
اگر در ایام نوروز نوزادپسر متولد می شد نام آن را «نوروز» یا «نبروز» می گذاشتند چنانچه نوزاد دختر بود اسم آن را به نام گل ها و گیاهان دارویی محلی که در ایام نوروز وبهار در مناطق بلوچستان می رویند همانند«سمسور»، «دِرّنه» و یا «ازگند» نامگذاری می کردند.
فعالیت هایی در این جشن
مردم بلوچستان در فصل بهار و ایام نوروز همه شاد وخوشحال اند و به دنبال بهانه ای برای ابراز شادمانی خود هستند. در همین ایام جشن ختنه سوری پسرها وجشن ازدواج وعروسی برگزار می شود. به مناسبت این جشن ها مراسم ویژه ای با عنوان رقص دو چاپی به مدت هفت شبانه روز اجرا می گردد.
در این ایام مراسم حماسه سرایی توسط پهلوانان در حلقه بزرگان قوم هر شب برگزار و دور آتش «چُلدان» (شومینه محلی) حلقه زده و از ایزدپاک در طول سال برای خود وخانواده و فامیل وطایفه روشنایی وگرمی طلب می کنند. حماسه سرایان از تاریخ گذشته و دلاور مردی و جان فشانی قوم بلوچ در مقابل بیگانگان می گویند و سپس با توصیف وطن وزیبایی طبیعی آن به وصف بهار ونوروز می پردازند. با آمدن بهار،طبیعت بلوچستان حیاتی نو راشروع می کند و مردم بلوچ نیز همچون طبیعت سبز سرحد ونخستان های زیبای مکران دل هایشان سبز و بهاری می شود.
اعتقاد مردم بلوچ
مردم بلوچ اعتقاد دارند که عمر انسان نیز همانند فصول سال در گردش است و باتولد نوزادی که بهار عمر است شروع و همچون تابستان که درختان ثمرمی دهند در نوجوانی و جوانی به ثمر می رسد. آنها اعتقاد دارند میانسالی به معنای پائیز عمر است وانسان همچون ریزش برگ درختان ارزش های انسانی وتجربه زندگی خود را به دیگران منتقل می کند. آنها معتقدند انسان در پیری همچون زمستان سرد در انتظار تولد دیگر و ابدی که پایانی ندارد می نشیند.
مردم بلوچ از تغییر فصل طبیعت درس زندگی گرفته و گذر عمر را با پند و اندرز در مراسم قصه خوانی دور آتش چُلدان(شومینه محلی)در شب های بهاری برای فرزندان و کودکان خود می گذرانند.
———————————————————-
اگر از این مقاله لذت بردید از مقاله قبلی ما نیز دیدن کنید.
