«جیران» سوگلی ناصرالدین شاه قاجار
گردآوری: ندا حاج رسولی
کمتر کسی را می شناسیم که از حرمسراهای شاهان خوشگذران قاجار و عیاشی ها و زنبارگی هایشان بی اطلاع باشد.
بدون شک هر حرمسرا از خود داستان ها و روایت های زیادی را به جا گذاشته است.
حرمسرای ناصرالدین شاه یکی از مشهورترین و پرماجراترین حرمسراهای شاهان ایران می باشد.
داستان دلدادگی ناصرالدین شاه قاجار به جیران یکی از همین داستان های به جا مانده از حرمسراهای شاهان قاجار است.
جیران که نام اصلی او خدیجه خانم تجریشی است، زاده ی روستای کوهسار در منطقه تجریش و دختر یک باغبان – نجار به نام محمد علی تجریشی بوده است.
روایت ها و داستان های مختلفی در باب اولین دیدار شاه و جیران وجود دارد.
«جیران» سوگلی ناصرالدین شاه قاجار
تقی دانشور ملقب به «اعلم السلطان» در کتاب خاطرات خود چگونگی آشنایی شاه و جیران را چنین توصیف می کند:
روزی شاه به همراه ملازمانش به قصد شکار راهی شمیران و تجریش شده بود که در هنگام شکار به زیر درخت توتی می رسد که دخترکی روستایی با چشمانی درشت در بالای درخت مشغول خوردن توت بوده است، دخترک روستایی اعتنایی به حضور شاه نمی کند ولی شاه دلباخته چشمان سیاه دختر می شود و به مزاح از دخترک می پرسد که؛
«دختر زن من میشی؟» و دختر با گستاخی و بدون اینکه بداند شخصی که روبه رویش ایستاده شاه مملکت است در جواب می گوید؛ تو که داخل آدم نیستی من زن شاه می شوم.
شاه که فریفته چشمان سیاه و درشت دخترک شده بود، ملازمان و خواجه گان را به روستای محل زندگی دختر می فرستد و نام و نشانی و پدر دختر را پیدا می کند.
شاه او را صیغه می کند و به قصر می آورد.
در کتاب خاطرات انیس الدوله نیز به داستانی شبیه به همین بر می خوریم و نحوه ی آشنایی شاه با جیران همین گونه بیان شده است.
خدیجه خانم تجریشی پس از ورود به کاخ به خاطر چشمان درشتش توسط شاه «جیران» نامیده شد و به مرور زمان نام اصلی او در اذهان کمرنگ شد و همه او را با نام جیران می شناختند و با گذشت زمان شاه به او لقب «فروغ السلطنه» را اعطا نمود.
شاه پیش از جیران چهار زن عقدی و ده ها صیغه ای در حرمسرای معروف خود داشت، اما با ورود جیران به کاخ او سوگلی شاه ایران شد و شاه به علت علاقه وافری که به او داشت چهارمین همسر عقدی خود، ستاره خانم را طلاق داد تا بتواند جیران را به عقد رسمی خود در بیاورد.
بر خلاف سایر زنان عقدی شاه که همگی از تبار قجری و اصیل زاده بودند، جیران فاقد نسب بلند پایه بود و مهد علیا مادر ناصرالدین شاه، درباریان، صدراعظم و نمایندگان دولت های خارجه در ابتدا نفوذ او بر شاه و ماندگاری او در کاخ را دور از ذهن می پنداشتند.
اما به مرور زمان جیران به جایگاهی خاص در قصر و نزد شاه دست یافت.
جیران مانند سایر زنان حرمسرا اندرونی نشین نبود، او روحیه ای جسور و ماجراجو داشت. جیران اسب سواری ماهر بود و همراه شاه به شکارگاه سلطنتی میرفت و به شکار می پرداخت.
معیرالممالک به نقل از پدرش که بارها در شکار همراه اردوی جیران بوده است چنین میگوید که: جیران هنگام سواری مانند مردان چکمه به پا می کرد و روبند خود را به دور سرش می پیچید و در نهایت چالاکی به پشت زین اسب می نشست و تعداد زیادی تفنگ دار و قوشچی در رکابش بودند.
«جیران» سوگلی ناصرالدین شاه قاجار
معیرالممالک می گوید که جیران در شکارگاه قوش مخصوص خود را به دست می گرفت و از فراز بلندی قوش خود را به سوی کبک رها می کرد.
جیران از ناصرالدین شاه صاحب چهار فرزند شد به نامهای سلطان محمد میرزا، محمد قاسم میرزا، رکن الدین میرزا و خورشید کلاه خانم که شوربختانه همگی در سنین کم از دنیا رفتند. پسر اول جیران فقط هشت روز عمر کرد و درگذشت.
هنگامی که معین الدوله جانشین و ولیعد شاه از همسری به نام خجسته خانم تاج الدوله در سن ۶ سالگی بر اثر بیماری درگذشت، جیران از این فرصت به نفع خود استفاده کرد.
او از نفوذی که بر ناصر الدین شاه داشت استفاده نمود و از شاه درخواست کرد که پسر دوم خود امیر محمد قاسم خان ملقب به امیرنظام که فقط یک سال سن داشت را ولیعد اعلام کند.
شاه درخواست سوگلی خود را اجابت نمود و پسر جیران را ولیعهد اعلام نمود، و بدین گونه جیران به آرزوی خود رسید.
هیچ منبع موثقی در دست نیست که علت مرگ هر چهار فرزند جیران را بیان کرده باشد، اما جیران در عنفوان جوانی پس از مرگ چهار فرزند خود دچار افسردگی و غم و اندوه فراوان شد و در تاریخ ۸ جمادی الاخر سال ۱۲۷۶ بر اثر بیماری در تهران در گذشت.
علت مرگ جیران را بعضی بیماری سرطان و بعضی بیماری سل عنوان کرده اند.
اما بیماری او هر چه بود از شدت غم و اندوه مرگ چهار فرزند جیران نتوانست دوام بیاورد.
پیکر جیران را در جوار بقعه حضرت عبدالعظیم به خاک سپردند و مقبره ای به دستور شاه برای او ساختند.
به گفته درباریان پس از مرگ جیران شاه او را فراموش نکرد و هرگز اجازه سکونت به کسی در عمارت جیران را نداد.
پس از مرگ جیران به وصیت او ناصرالدین شاه با دختری به نام فاطمه ملقب به انیس الدوله ازدواج نمود.
این دختر در خدمت جیران بزرگ شده بود و رفتارش بسیار شبیه به جیران بود.
و این چنین دفتر زندگی جیران سوگلی ناصرالدین شاه بسته شد.
