تاریخچه نان های سنتی ایرانی
واقعیت این است که برای ما ایرانی‌ها نان پای ثابت سفره‌مان است و صبح‌ها بدون آن چیزی کم داریم.
هر چند این روزها نان‌های صنعتی جای نان سنتی را گرفته است.
نان اصلی‌ترین منبع غذایی برای ما ایرانیان بوده و هست؛ این ماده غذایی حتی در شرایط جنگ و ناامنی یا حتی خشکسالی و آشوب نان، اهمیت خود را از دست نداده و گاهی حتی خودش، باعث آشوب‌ها و بلواهایی در دنیا شده است.
امروز کمی درباره تاریخچه نان های سنتی ایرانی صحبت میکنیم، با ماه خاتون همراه باشید.
تاریخچه نان در ایران
درست مثل تاریخچه نان در دنیا که نمی‌توان دقیق گفت که چه زمانی نان در ایران مرسوم شد و یا بگوییم اولین نان در کجای ایران پخته شده و یا چگونه بوده است؛ اما با بررسی شواهد تاریخی می‌توان گفت انواع غلات یعنی گندم و جو در زمان آشوری‌ها کاشته می‌شده و احتمالا از همان زمان هم پخت نان در ایران رواج داشته است.
به طوری‌کـه عمـده غـذای ایرانی‌ها از حداقل سه هزار سال قبل همـواره نان گنـدم بوده اسـت.
طبق بررسی‌های انجام شده، اولین نشانه از پخت نان در ایران به بقایایی از یک سیلوی گندم و تنورهای گنبدی شکل دوتایی در تپه سیلک حدود ۳۰۰۰ تا ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد بر می‌گردد. شواهدی موجود است که نشان می‌دهد گندم در جیرفت کرمان که شهری باستانی است از گذشته‌های دور کشت می‌شده است.
شالوده اصلی نان، آرد است و آردی که در انواع مختلف نان به کار برده می‌شود هم متفاوت است. اما اکثر نان‌های اصیل و سنتی با آرد گندم درست می‌شوند، در کنارش آرد جو هم در برخی روستاها در گذشته مورد استفاده بوده و در حال حاضر که مشخص شده این نان خاصیت بالایی دارد بیش از گذشته مورد اهمیت و به طبع آن مورد مصرف قرار گرفته است.
در ایران امروزی نان غذای اصلی جمعیت ایران است و به طور متوسط ۷۰ درصد کالری دریافتی روزانه را به خود اختصاص می‌دهد؛
اما انواع نان سنتی ایرانی محدود نیست و می‌توان آن را از نظر تنوع به شکل‌های مختلف دسته‌بندی کرد.
در کتاب «تولید انواع نان و محصولات آردی سنتی» نوشته مسعود نجف نجفی انواع نان سنتی ایرانی به سه روش دسته‌بندی شده است:
دسته بندی انواع نان سنتی ایرانی
- براساس نوع غله (گندم، جو، ذرت، برنج، عدس، چاودار و غیره)
- براساس حجم نان: نان حجیم مثل کماج و نان نازک مثل لواش
- براساس اجزای ترکیبی نان که به دو دسته ساده و مرکب: نان ساده فقط با نان تهیه می‌شود. نان مرکب نانی است که علاوه بر آرد مواد مغذی دیگر مثل سیب زمینی و سبزی یا گوشت دارد.
- براساس نحوه پخت که نان‌ها به انواع تنوری، کماجی، ساجی و دیگی تقسیم می‌شود.
در بیشتر نقاط ایران نان از خمیرهای مسطح و نازک شده از آرد گندم تهیه می‌شود. تنها در قسمت‌های از شهرهای نزدیک به دریای خزر سنت متفاوتی وجود دارد و نان‌های شمال ایران معمولا با آرد برنج درست می‌شوند و این قسم نان‌ها آنقدر قدیمی هستند که در گذشته هم نویسندگان قرون وسطی مثل ابن حوقل به وجود این نان‌ها در ایران اشاره کرده‌اند.
نان تافتون و نان لواش
این دو نان بسیار شبیه به هم هستند و تنها بر اساس نوع آرد مورد استفاده و ضخامت نسبی متمایز می‌شوند. تافتون، احتمالا محبوب‌ترین نان در ایران باشد که از مخلوط آرد سفید و گندم کامل تهیه و لواش از آرد سفید پخته می‌شود.
این نوع نان‌ها بعد از مخلوط شدن آرد و آب و نمک و مایه خمیر ورز داده می‌شود. ورز دادن خمیر این نان‌ها توسط خمیرساز و وردستش انجام می‌شود. بعد از آماده شدن خمیر شخصی به نام چانگیر نان را روی تخته چوبی به اسم خونا چانه می‌گیرد.
راستی خوب است همین‌جا بدانید نان لواش علاوه بر این که نان محبوب کشور ایران است اما ارمنستان هم نوع خاصی از لواش دارد.
نان سنگک
نان سنگک نوعی نان صاف و نازکی به ضخامت ۳ تا ۵ میلی‌متر و طول حدود ۷۰ سانتی‌متر است. خمیر مایه خمیر شده از آردی تهیه می‌شود که به صورت خاص آسیاب شده است. این نان را در تنور یا کوره که متشکل از یک قفسه آجری شیبدارِ پوشیده از سنگریزه‌های داغ می‌پزند. در سال‌های اخیر نفت به اصلی‌ترین سوخت مورد استفاده نانوایان شهری تبدیل شده است.
برای پخت سنگک حداقل دو مرد به نام‌های خمیرگیر و شاطر لازم است.
شاطر جلوی تنور می‌ایستد و خمیر را با دست روی یک تخته چوبی کمی محدب به نام ساراک که به یک دسته چوبی بسیار بلند متصل است، صاف می‌کند.
سپس به سرعت ساراک را داخل تنور فرو می‌کند و خمیر را روی سنگریزه‌ها می‌کشد. بعد از چند دقیقه شاطر یا نونوا (که آتش انداز هم نامیده می‌شود) آن را با سیخ یا چنگال دو شاخه برمی‌دارد.
نان بربری
نان بربری به نام جامعه «بربر» که در زمان قاجار در جنوب تهران سکنی گزیدند انتخاب شده است. این نان بیضی شکلی ضخامت ۳ تا ۴ سانتی‌متر دارد و مثل سنگک حدود ۷۰ سانتی‌متر است.
نان بربری از تکه‌های خمیر مایه خمیری به وزن هر کدام حدود ۹۰۰ گرم درست می‌شود و نان بربری شبیه نان‌های اروپایی است، اگرچه به روش نان سنگک پخته می‌شود. این نان معمولا برای صبحانه (اغلب با پنیر) مصرف می‌شود.
نان بولکی یا بلکی
در گذشته‌های نه چندان دور، یکی از نان‌هایی که برای ما ایرانی‌ها در دسته نان‌های فانتزی قرار می‌گرفت نان بولکی یا نان بلکی (Bolki/Bulki bread) بوده است. این نان که شبیه نان باگت است نوعی نان خوشمزه است که معمولا برای ساندویچ از آن استفاده می‌شود.
این نان را برخلاف نان باگت با آرد گندم سبوس‌دار درست می‌کنند و تردی کمتر و حجم کمتری نسبت به نان باگت دارد.
